ای او اس اینتلیجنس: “کشف لیتیوم در ایران: ابزاری ژئوپلیتیکی برای بهبود چشم‌اندازهای اقتصادی؟” | ۱۳ دی ۱۴۰۲
خانه انرژی و منابع: کشف لیتیوم در ایران: ابزاری ژئوپلیتیکی برای بهبود چشم‌اندازهای اقتصادی؟
(⏳ زمان پیشنهادی برای خواندن: ۱۴ دقیقه | ✏️ نویسنده: ای او اس اینتلیجنس | 🗓️ تاریخ: ۳ ژانویه ۲۰۲۴ / ۱۳ دی ۱۴۰۲)
ایران دارای ذخایر معدنی قابل توجهی است، اما صنعت معدن آن با مشکلاتی از جمله کمبود ماشین‌آلات و تحریم‌های بین‌المللی دست و پنجه نرم می‌کند. کشف اخیر لیتیوم در ایران پتانسیل افزایش بخش معدن و اقتصاد کشور را دارد، بسته به اینکه استخراج و فرآوری لیتیوم تا چه حد امکان‌پذیر باشد و همچنین عوامل ژئوپلیتیکی چه تأثیری خواهند داشت. این کشف می‌تواند به عنوان یک ابزار چانه‌زنی برای رفع تحریم‌های اعمال شده از سوی دنیای غرب عمل کند. چین به دلیل شراکت استراتژیک و تخصص خود در پالایش و استخراج لیتیوم، به احتمال زیاد بیشترین سود را از این کشف لیتیوم در ایران خواهد برد. با این حال، علیرغم پتانسیل قوی معدنی ایران، هزینه‌های بالای زیرساختی، محدودیت‌های فناورانه و تحریم‌ها توسعه صنعت معدن آن را متوقف کرده است.
کشف لیتیوم برای کمک به رونق صنعت معدن و رشد اقتصادی در ایران
ایران بیش از ۷ درصد از ذخایر معدنی کل جهان را در اختیار دارد و دارای معادن غنی از جمله روی، مس، سنگ آهن، زغال سنگ و گچ است. با این حال، صنعت معدن ایران هنوز در مرحله ابتدایی است و به دلیل کمبود ماشین‌آلات و تجهیزات ضروری و همچنین تحریم‌های بین‌المللی، به سختی در رشد اقتصادی سهم دارد.
در گذشته، ایران مواد معدنی مختلفی مانند سنگ آهن، روی و مس را به کشورهای غربی صادر می‌کرد. اما تحریم‌های بین‌المللی طولانی‌مدت که از سال ۲۰۰۶ برای مهار برنامه هسته‌ای ایران اعمال شد، منجر به سرمایه‌گذاری ناکافی در بخش معدن شد.
کشف لیتیوم در ایران، ابزاری ژئوپلیتیکی برای بهبود چشم‌اندازهای اقتصادی
اعلام شده در مارس ۲۰۲۳، کشف ذخایر لیتیوم که تا ۸.۵ میلیون تن لیتیوم را در ایران شامل می‌شود، در صورت اثبات صحت، انتظار می‌رود که بخش معدن کشور و رشد اقتصادی کلی را تقویت کند. ایران اولین کشوری در خاورمیانه است که ذخایر لیتیوم را کشف کرده است.
لیتیوم جزء حیاتی باتری‌های لیتیوم-یونی است که در تلفن‌های هوشمند و خودروهای برقی استفاده می‌شود. افزایش پذیرش خودروهای برقی، تقاضا برای لیتیوم را به طور قابل توجهی در سطح جهانی افزایش می‌دهد. نیاز زیادی به افزایش استخراج و فرآوری لیتیوم برای پاسخگویی به تقاضا، به ویژه برای تولید خودروهای برقی وجود دارد.
آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) در چشم‌انداز جهانی خودروهای برقی برای سال ۲۰۲۲ اشاره کرد که حدود ۵۰ معدن جدید با اندازه متوسط باید برای برآورده کردن تقاضای رو به افزایش لیتیوم برای خودروهای برقی و دستیابی به اهداف کاهش کربن بین‌المللی احداث شود. نشانه‌هایی از کمبود لیتیوم وجود دارد زیرا تقاضا برای لیتیوم به طور جهانی افزایش می‌یابد. ذخایر لیتیوم یافت شده در ایران پتانسیل این را دارد که کمبود عرضه لیتیوم را در سال‌های آینده به مازاد تبدیل کند.
امید به رفع تحریم‌ها و بازسازی روابط دیپلماتیک
کشف لیتیوم در ایران انتظار می‌رود تمرکز را به سمت فعالیت‌های معدنی در خاورمیانه معطوف کند. ایران می‌تواند از این کشف برای متقاعد کردن کشورهای غربی، مانند ایالات متحده آمریکا و کشورهای اتحادیه اروپا، برای رفع تحریم‌های اعمال شده به دلیل برنامه هسته‌ای، حمایت از تروریسم و نقض حقوق بشر استفاده کند. این تحریم‌ها شامل محدودیت‌هایی در دسترسی ایران به سیستم مالی جهانی، ممنوعیت‌های سفر برای افراد و نهادهای خاص و محدودیت‌هایی در تجارت کالاها و فناوری‌های خاص می‌شود.
در آگوست ۲۰۲۳، ایران و ایالات متحده به توافقی رسیدند که در آن ایران قصد داشت آمریکایی‌های بازداشت شده را در ازای آزادی چندین ایرانی زندانی و دسترسی به دارایی‌های مالی مسدود شده آزاد کند. اجرای این تعهدات اعتماد متقابل بین کشورها را نشان می‌دهد، که می‌تواند راه را برای بهبود روابط، کاهش تنش‌ها و ابتکارات دیپلماتیک آینده هموار کند. دولت ایالات متحده همچنین به ایران اجازه داد تا اورانیوم را تا ۶۰ درصد غنی‌سازی کند. این را می‌توان به عنوان اجازه به ایران برای دستیابی به اهداف هسته‌ای خود تعبیر کرد، که ممکن است ایران را ترغیب کند تا به توافقنامه امضا شده با ایالات متحده پایبند باشد. با تقویت همکاری و اعتماد بین ملت‌ها، این توافق می‌تواند تحریم‌ها را کاهش دهد. علاوه بر این، اگر روابط همچنان بهبود یابد، ایران ممکن است به دنبال کمک ایالات متحده برای پروژه لیتیوم خود باشد.
همچنین در مارس ۲۰۲۳، عربستان سعودی و ایران با کمک چین به توافقی برای از سرگیری روابط دیپلماتیک خود، بازگشایی سفارت‌ها و اجرای توافق‌نامه‌هایی در زمینه اقتصاد، سرمایه‌گذاری، تجارت و امنیت دست یافتند. با بازسازی روابط دوستانه، احتمالاً عربستان سعودی در بخش معدن ایران وارد مشارکت‌های مشترک خواهد شد که برای هر دو کشور منافع متقابل خواهد داشت.
همچنین انتظار می‌رود که هند به دنبال تقویت روابط خود با ایران از طریق ایجاد همکاری‌های قوی برای اطمینان از تامین منظم لیتیوم باشد، با توجه به اینکه هند یکی از بزرگترین واردکنندگان باتری‌های لیتیوم-یونی است. ایران و هند روابط قوی و چند وجهی در زمینه‌های مختلف از جمله تجارت، انرژی، ارتباطات، فرهنگ و همکاری‌های استراتژیک دارند. همانطور که هند در تلاش است به منابع انرژی تجدیدپذیر روی بیاورد و ردپای کربنی خود را کاهش دهد، دسترسی به ذخایر لیتیوم ایران می‌تواند توسعه و استفاده از راه‌حل‌های ذخیره‌سازی انرژی، مانند باتری‌های شبکه‌ای و سیستم‌های خارج از شبکه را تسهیل کند.
پتانسیل برای تغییر در رقابت جهانی لیتیوم و روابط ژئوپلیتیکی
اعلام ذخایر لیتیوم در ایران احتمالاً به طور قابل توجهی بر رقابت جهانی برای منابع لیتیوم تأثیر خواهد گذاشت. این کشف قدرت تغییر دینامیک‌های موجود در رقابت جهانی لیتیوم را دارد، زیرا تخمین زده می‌شود که دومین ذخیره بزرگ لیتیوم در جهان پس از شیلی باشد.
بسیاری از کشورها برای کنترل زنجیره‌های تامین لیتیوم به دلیل اهمیت استراتژیک آن، به ویژه در صنعت خودروهای برقی، رقابت می‌کنند. چند کشور در تولید جهانی لیتیوم تسلط دارند، از جمله استرالیا، شیلی و چین. ظهور ایران به عنوان یک تولیدکننده بزرگ لیتیوم می‌تواند زنجیره تامین جهانی را متنوع کند. چین، بزرگترین واردکننده و فرآوری‌کننده لیتیوم و تولیدکننده باتری‌های لیتیوم، سهم قابل توجهی از بازار لیتیوم را در اختیار دارد. چین به ویژه به تامین‌کنندگان خارجی لیتیوم متکی است، از جمله استرالیا، برزیل، کانادا و زیمبابوه که حدود ۷۰ درصد از کل واردات لیتیوم آن را تشکیل می‌دهند.
با روابط اقتصادی و سیاسی خوب چین با ایران، امکان همکاری‌های مشترک در زنجیره تامین انتقال انرژی پاک وجود دارد. علاوه بر این، تخصص چین در پیشرفت‌های فناورانه مرتبط با لیتیوم، به ویژه در زمینه تولید باتری‌های لیتیوم-یونی، تصفیه و پالایش لیتیوم، سیستم‌های مدیریت باتری و توسعه مواد باتری، احتمالاً نقشی حیاتی در دسترسی به لیتیوم ایران ایفا خواهد کرد. افزایش دسترسی به لیتیوم وابستگی چین به تامین‌کنندگان فعلی لیتیوم را کاهش داده و تسلط آن بر عرضه لیتیوم را تقویت می‌کند که این امر می‌تواند توازن تجاری و رشد اقتصادی کشورهایی که به چین لیتیوم می‌فروشند را تحت تاثیر قرار دهد.
در همین زمان، استرالیا که در حال حاضر منبع اصلی لیتیوم چین است و حدود ۹۰ درصد از لیتیوم خود را به چین صادر می‌کند، ممکن است با چالش‌های سیاسی و اقتصادی مواجه شود. استرالیا، که متحد نزدیک ایالات متحده است، احتمالاً تحت فشار قرار می‌گیرد تا صادرات لیتیوم خود به چین را محدود کند تا دسترسی چین به منابع لیتیوم را محدود کند. شیلی، که همچنین تامین‌کننده اصلی لیتیوم چین است، ممکن است فشار مشابهی از سوی ایالات متحده احساس کند. احتمالاً ایالات متحده این فشارها را اعمال خواهد کرد، زیرا موقعیت قوی چین می
تواند رقابت‌پذیری فناوری ایالات متحده و رهبری آن در بازار خودروهای برقی را تضعیف کند و تنش‌های موجود را تسریع کرده و دینامیک قدرت در رقابت جهانی لیتیوم را مختل کند.
کشورهای تأثیرگذار بزرگ مانند ایالات متحده، کانادا، فرانسه، ژاپن، استرالیا، بریتانیا و آلمان در سال ۲۰۲۲ نیز اتحاد پایداری مواد معدنی حیاتی را تشکیل دادند. این اتحاد هدف دارد زنجیره‌های تامین مواد معدنی حیاتی از جمله لیتیوم، نیکل و کبالت را از کشورهایی با استانداردهای محیط زیستی و کاری قوی‌تر تامین کند تا وابستگی به چین را کاهش دهد. چنین ابتکاراتی انتظار می‌رود که بر موقعیت غالب چین در زنجیره تامین جهانی لیتیوم تأثیر بگذارد.
به طور ناگزیر، کشف لیتیوم ایران و احتمال مشارکت چین در دسترسی به این منابع می‌تواند بر روابط بین‌المللی تأثیر بگذارد، به ویژه بین چین و ایالات متحده، و چین و استرالیا.
چین به تعمیق روابط خود با ایران ادامه می‌دهد
چین و ایران یک همکاری گسترده‌ای را برقرار کرده‌اند که بر نیازهای انرژی چین و منابع فراوان ایران متمرکز است. چین بیش از یک دهه است که شریک تجاری اصلی ایران بوده است. رابطه آن‌ها به ویژه پس از خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای و بازگرداندن تحریم‌ها علیه تهران در سال ۲۰۱۸ قوی‌تر شد. هر دو کشور چین و ایران با تحریم‌های ایالات متحده مواجه هستند که انتظار می‌رود همکاری بین این دو را برای کاهش تأثیر تحریم‌ها و مقابله با نفوذ ایالات متحده در خاورمیانه و آسیا تقویت کند.
در مارس ۲۰۲۱، چین و ایران یک توافقنامه همکاری استراتژیک ۲۵ ساله را امضا کردند تا اتحاد اقتصادی و سیاسی دو کشور را تقویت کنند، به ویژه با تمرکز بر سرمایه‌گذاری در صنعت انرژی و زیرساخت‌های ایران و تضمین تامین منظم نفت و گاز به چین. انتظار می‌رود این امر روابط بین ایران و چین را بیشتر تقویت کند.
چین، که مطمئن‌ترین متحد استراتژیک ایران و یک تولیدکننده بزرگ لیتیوم است، احتمالاً به عنوان شریک کلیدی در توسعه صنعت لیتیوم ایران عمل خواهد کرد. به عنوان پیشرو جهانی در پذیرش خودروهای برقی (از نظر تعداد مطلق)، تقاضا برای لیتیوم در چین در سال‌های اخیر به طور چشمگیری افزایش یافته است. همچنین، چین به عنوان تنها شریک تجاری که قادر به دسترسی و پالایش لیتیوم در مقیاس بزرگ است، برجسته است. این امر روابط ایران و چین را بیشتر تقویت خواهد کرد.
هزینه‌های بالای زیرساختی و کمبود سرمایه‌گذاری خارجی به چالش‌های بخش معدن ایران افزوده‌اند
با وجود پتانسیل عظیم معدنی در کشور، عواملی مانند دسترسی ناکافی به ماشین‌آلات و تجهیزات ضروری، کمبود تسهیلات اکتشافی، نبود زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری کافی، عدم دسترسی به فناوری‌های پیشرفته و کمبود منابع مالی، رشد بخش معدن در ایران را محدود می‌کنند.
عدم دسترسی به فناوری‌های تولیدی نوین، که توسط تحریم‌های بین‌المللی تشدید شده است، منجر به استفاده ناکارآمد از منابع، به ویژه آب، سوخت و برق در عملیات معدنی می‌شود. علاوه بر این، هزینه‌های بالای تولید، قیمت‌گذاری اجباری و کمبود نیروی کار ماهر، موانع بیشتری برای عملیات معدنی ایجاد می‌کند. این موضوع، به همراه این واقعیت که فرآیند استخراج لیتیوم به طور کلی هزینه‌بر و زمان‌بر است، باعث شده است که بسیاری از معادن کوچک و متوسط عملیات خود را متوقف کنند.
عدم سرمایه‌گذاری خارجی به دلیل تحریم‌های بین‌المللی، چالش‌هایی را در اجرای عملیات معدنی در کشور ایجاد کرده است. دولت به دنبال جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش معدن است، اما این کار در میان چالش‌های ساختاری، اتهامات نقض حقوق بشر و تحریم‌های بین‌المللی دشوار است.
بهره‌برداری از ذخایر لیتیوم کشف شده در کشور به دلیل نبود فناوری‌های پیشرفته لازم برای استخراج، فرآوری و پالایش، دشوار خواهد بود. ارزیابی درجه لیتیوم و امکان‌سنجی اقتصادی آن نقش حیاتی در تعیین اینکه آیا باید از این ذخایر استفاده شود یا خیر ایفا خواهد کرد.
دیدگاه ای او اس
مقیاس ذخایر لیتیوم کشف شده در ایران قابل توجه است، اما بهره‌برداری از این ماده معدنی احتمالاً در آینده نزدیک اتفاق نخواهد افتاد. امکان‌سنجی، کمیت واقعی و درجه آن هنوز مشخص نشده است. همچنین، کشور دسترسی به فناوری‌های لازم برای فرآوری و پالایش لیتیوم ندارد، بنابراین باید به سرمایه‌گذاران خارجی متکی باشد.
سرمایه‌گذاری خارجی در ایران توسط تحریم‌های اعمال شده توسط ایالات متحده و اتحادیه اروپا علیه برنامه هسته‌ای ایران محدود شده است. در سال ۲۰۱۵، ایران موافقت کرد برنامه هسته‌ای خود را کاهش دهد و دسترسی گسترده‌تری به بازرسی‌های بین‌المللی از تأسیسات خود بدهد، در ازای میلیاردها دلار کاهش تحریم‌ها. اما این توافق در سال ۲۰۱۸ زمانی که ایالات متحده از این توافق خارج شد، به پایان رسید. با توافق اخیر امضا شده در سال ۲۰۲۳، امید می‌رود که این توافق راه را برای کاهش تحریم‌ها علیه ایران هموار کند.
علاوه بر این، با توجه به نقش محوری لیتیوم در صنایع مختلف و نگرانی‌ها درباره قدرت غالب چین در زنجیره تامین لیتیوم، دولت ایالات متحده ممکن است به فکر کاهش تحریم‌ها باشد. اتحادیه اروپا احتمالاً به سرعت تحریم‌ها را کاهش نمی‌دهد یا در ایران سرمایه‌گذاری نمی‌کند، زیرا هنوز درباره امکان‌سنجی ذخایر، تاثیر آن بر محیط زیست در حین استخراج و کمبود سرمایه‌گذاری در بخش انرژی این کشور تردیدهایی وجود دارد. با این حال، ممکن است اتحادیه اروپا در آینده در صورت حرکت ایالات متحده در این جهت، تحریم‌ها را کاهش دهد.
روسیه و چین، که روابط اقتصادی و دیپلماتیک با ایران دارند، احتمالاً علاقه بیشتری به کشف لیتیوم در ایران نشان خواهند داد. روسیه در تلاش است حضور خود را در بازار لیتیوم برای پاسخگویی به تقاضای فزاینده لیتیوم در وسایل نقلیه و سیستم‌های ذخیره‌سازی انرژی گسترش دهد. به عنوان یک گام در این جهت، در دسامبر ۲۰۲۳، روس‌اتم، یک شرکت دولتی روسیه، قراردادی را برای سرمایه‌گذاری ۴۵۰ میلیون دلاری در بولیوی برای ساخت یک کارخانه پایلوت لیتیوم امضا کرد. روسیه احتمالاً به دنبال فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بخش لیتیوم ایران نیز خواهد بود.
چین احتمالاً بیشترین بهره را از کشف لیتیوم در ایران خواهد برد، با توجه به روابط دیرینه خود با ایران. در عین حال، ایران نیز احتمالاً به دنبال همکاری با چین خواهد بود، با توجه به قدرت چین در صنعت لیتیوم و تحریم‌های بین‌المللی.
با این حال، ایران نباید تنها به چین متکی باشد، با توجه به سابقه چین در استفاده از دیپلماسی بدهی برای اعمال نفوذ و وابستگی، به ویژه بر کشورهای کم‌درآمد. به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۳، چین ابتکار کمربند و جاده خود را آغاز کرد، که تحت آن شروع به تامین مالی و اجرای پروژه‌های زیرساختی در کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه‌یافته در سراسر جهان کرد. با این حال، در طول سال‌ها، این ابتکار به دلیل وابستگی بیشتر و به دام انداختن کشورهای شریک در بدهی‌های سنگین از طریق پروژه‌های گسترده، که عدم پرداخت آن‌ها می‌تواند منجر به بار اقتصادی و سیاسی قابل توجهی برای آن‌ها شود، مورد انتقاد قرار گرفته است. یک توافقنامه همکاری ۲۵ ساله نیز توسط چین با ایران امضا شد که عمدتاً بر سرمایه‌گذاری در بخش انرژی و زیرساخت‌های ایران متمرکز است و ایران را در این ابتکار وارد می‌کند. ایران نیز ممکن است به یک دام بدهی مشابه گرفتار شود، بدون داشتن شریک جایگزین مناسب، که چین می‌تواند از آن استفاده کند.
کشورهای زیادی احتمالاً علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری و ایجاد همکاری‌های قوی با ایران خواهند بود اگر امکان‌سنجی ذخایر تأیید شود و درجه و کیفیت لیتیوم برای استفاده مناسب باشد. این موضوع می‌تواند دینامیک کل زنجیره تامین لیتیوم را تغییر دهد و همچنین منجر به کاهش قیمت لیتیوم شود که به دلیل افزایش شدید تقاضای جهانی برای لیتیوم در حال افزایش بوده است.
پاورقی‌ها
⚠️ اخطار: این محتوا تنها بازتاب‌دهنده دیدگاه‌های نویسنده است. نویسنده مسئولیت کامل را بر عهده دارد. بازنشر با هدف ارائه دیدگاه‌های متنوع است و به معنای تأیید نیست.
✅ سورس ما: ای او اس اینتلیجنس
💡 درباره منبع: ای او اس اینتلیجنس یک سازمان مشاوره استراتژیک بین‌المللی است که در سال ۲۰۰۸ تأسیس شد و در زمینه‌های مختلف مانند انرژی و منابع، سرمایه‌گذاری و بازارهای نوظهور فعالیت می‌کند.
✏️ درباره نویسندگان: تیم تحریریه ای او اس اینتلیجنس از متخصصان با سابقه و آگاه در زمینه‌های تحلیل اقتصادی و ژئوپلیتیکی تشکیل شده است.
