نقشه‌برداری از توسعه بندرهای راهبردی چین در آفریقا
شرکت‌های چینی در بیش از یک‌چهارم تمام پروژه‌های توسعه بندری در آفریقا حضور دارند که برخی از آن‌ها می‌توانند به پایگاه‌های دریایی چین در قاره تبدیل شوند.
نیروهای دریایی چینی در کشتی‌های نظامی به ساکنان محلی در بندر ریچاردز بی، آفریقای جنوبی، سلام می‌کنند.
ناوگان ۴۲ نیروی دریایی چین در ۱۹ فوریه ۲۰۲۳ وارد بندر ریچاردز بی، آفریقای جنوبی شد.
حضور گسترده چین در بنادر آفریقا
شرکت‌های دولتی چینی در ۷۸ بندر در ۳۲ کشور آفریقایی به عنوان سازندگان، تأمین‌کنندگان مالی یا اپراتورهای بندری فعالیت دارند. تنها هشت کشور آفریقایی از مشارکت چین در بنادر خود بی‌بهره هستند. تمرکز اصلی این توسعه بندری در غرب آفریقا است، جایی که چین ۳۵ بندر را تحت کنترل دارد، در مقایسه با ۱۷ بندر در شرق آفریقا، ۱۵ بندر در جنوب آفریقا و ۱۱ بندر در شمال آفریقا.
با توجه به وجود ۲۳۱ بندر تجاری در آفریقا، شرکت‌های چینی در بیش از یک‌چهارم مراکز تجاری دریایی این قاره فعالیت دارند که این میزان بیشترین حضور چین در جهان محسوب می‌شود. در مقابل، آمریکای لاتین و منطقه کارائیب تنها ۱۰ بندر تحت توسعه چینی دارند، در حالی که کشورهای آسیایی ۲۴ بندر چینی را میزبانی می‌کنند.
کنترل کامل چین بر برخی از بنادر
در برخی مناطق، شرکت‌های چینی از مرحله تأمین مالی گرفته تا ساخت، بهره‌برداری و مالکیت، کل فرآیند توسعه بندری را کنترل می‌کنند. شرکت ساخت و ساز ارتباطات چین (CCCC) به عنوان پیمانکار اصلی پروژه‌ها را برنده شده و قراردادهای فرعی را به شرکت‌های زیرمجموعه مانند شرکت مهندسی بندر چین (CHEC) واگذار می‌کند. یکی از نمونه‌های این مدل، بندر عمیق لاکی در نیجریه است که توسط CHEC ساخته شده، تأمین مالی آن توسط بانک توسعه چین انجام شده و ۵۴ درصد از سهام بندر را در اختیار دارد و آن را برای ۱۶ سال اجاره کرده است.
چین به ازای هر ۱ دلاری که در بنادر آفریقا سرمایه‌گذاری می‌کند، تا ۱۳ دلار درآمد تجاری کسب می‌کند.
شرکت‌های چینی که دارای امتیاز عملیاتی یا قرارداد اجاره بلندمدت در بنادر آفریقایی هستند، نه تنها از مزایای مالی ناشی از تجارت دریایی برخوردارند، بلکه کنترل ورود و خروج کشتی‌ها را نیز در اختیار دارند. اپراتورهای بندری می‌توانند تخصیص اسکله‌ها را تعیین کنند، به کشتی‌ها اجازه پهلوگیری بدهند یا آن‌ها را رد کنند و نرخ‌های ترجیحی را برای کشتی‌های چینی اعمال نمایند. کنترل خارجی بر بنادر یک نگرانی مهم حاکمیتی و امنیتی ایجاد می‌کند و به همین دلیل برخی کشورها مشارکت خارجی در عملیات بندری را ممنوع کرده‌اند.
بنادر چینی و تهدیدات نظامی بالقوه
یکی دیگر از ریسک‌های توسعه گسترده بنادر چینی در آفریقا، امکان استفاده نظامی از بنادر تجاری است. برای مثال، بندر دوراله در جیبوتی که ابتدا به عنوان یک بندر تجاری توسعه داده شد، در سال ۲۰۱۷ برای استقرار پایگاه دریایی چین تغییر کاربری داد. تنها دو ماه پس از افتتاح این بندر، چین اولین پایگاه نظامی برون‌مرزی خود را در این محل راه‌اندازی کرد.
همین مدل می‌تواند در سایر نقاط آفریقا تکرار شود، که نگرانی‌هایی را در مورد اهداف ژئواستراتژیک چین برانگیخته است. بسیاری از کشورهای آفریقایی تمایلی به مشارکت در رقابت‌های ژئوپلیتیکی قدرت‌های جهانی ندارند و این موضوع نیاز به بررسی بیشتر فعالیت‌های بندری چین را برجسته می‌کند.
بنادر تحت نفوذ چین در آفریقا: داده‌ها چه می‌گویند؟
بررسی داده‌های توسعه بندری چین نشان می‌دهد که پکن از مدل‌های مختلفی برای گسترش نفوذ دریایی خود استفاده می‌کند:
- در **۲۳ بندر**، چین مالکیت کامل دارد یا اکثریت سهام را در اختیار گرفته است.
- در **۱۹ بندر**، چین امتیاز بهره‌برداری یا قراردادهای اجاره بلندمدت دارد.
- در **۳۶ بندر دیگر**، چین نقش پیمانکار ساخت یا تأمین مالی را دارد، اما مدیریت مستقیم ندارد.
از میان این بنادر، **۷ مورد از اهمیت راهبردیبرخوردارند**، از جمله بنادر جیبوتی، لاکی (نیجریه)، تنجیر (مراکش)، و ماتادی (جمهوری دموکراتیک کنگو). این بنادر می‌توانند در صورت بروز تنش‌های ژئوپلیتیکی، **به پایگاه‌های عملیاتی چین در آفریقا تبدیل شوند.**
آیا آفریقا باید نگران باشد؟
افزایش وابستگی آفریقا به چین در زمینه توسعه بندری مزایا و چالش‌هایی به همراه دارد. از یک سو، این سرمایه‌گذاری‌ها موجب بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل و تسهیل تجارت می‌شوند. از سوی دیگر، نگرانی‌هایی درباره افزایش بدهی، کنترل راهبردی چین بر بنادر کلیدی، و احتمال استفاده نظامی از این بنادر مطرح شده است.
برای مدیریت این چالش‌ها، کشورهای آفریقایی باید:
- **شفافیت بیشتری در قراردادهای بندری داشته باشند.**
- **بررسی بیشتری بر نقش چین در مدیریت بنادر اعمال کنند.**
- **از مشارکت چندجانبه برای توسعه زیرساخت‌های دریایی استفاده کنند.**
- **قوانین سخت‌گیرانه‌تری برای حفظ حاکمیت ملی بر بنادر تدوین کنند.**
نتیجه‌گیری
چین با سرمایه‌گذاری در بنادر آفریقایی، نفوذ خود را در تجارت جهانی و سیاست منطقه‌ای گسترش داده است. در حالی که این همکاری‌ها برای توسعه اقتصادی آفریقا سودمند بوده، اما چالش‌های ژئوپلیتیکی و امنیتی را نیز به همراه دارد.
تصمیم‌گیری درباره این همکاری‌ها باید با در نظر گرفتن منافع بلندمدت کشورهای آفریقایی انجام شود تا از تبدیل شدن این بنادر به نقاطی برای نفوذ استراتژیک چین جلوگیری شود.
”
