خبرگزاری آناتولی: «دیدگاه – کنشگری انرژی در سیاست خارجی ترکیه» | ۲۷ خرداد ۱۴۰۴

استانبول

• رویکرد کارآفرینانه ترکیه در سیاست خارجی، حضور منطقه‌ای آن را ارتقا داده و دیپلماسی انرژی به طور فزاینده‌ای در مرکز این استراتژی قرار دارد. بازدیدهای سطح بالا اغلب شامل وزیر انرژی در کنار وزیر امور خارجه است.

-نویسنده پژوهشگر مطالعات انرژی در بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی (SETA) مستقر در آنکارا، پایتخت ترکیه است.

استانبول

انرژی همچنان یکی از حیاتی‌ترین ارکان رشد اقتصادی پایدار است. درست مانند یک قرن پیش – زمانی که سوخت‌های فسیلی (نفت، زغال‌سنگ و گاز طبیعی) بر ترکیب انرژی جهانی تسلط داشتند – امروزه نیز گسترش سریع فناوری‌های انرژی پاک، تقاضای فزاینده برای مواد معدنی حیاتی و اهمیت استراتژیک عناصر خاکی کمیاب همچنان انرژی را در خط مقدم برنامه‌های سیاست خارجی معاصر قرار می‌دهد. وابستگی متقابل بازارهای جهانی نیز به نوبه خود، هم صادرکنندگان و هم واردکنندگان انرژی را مجبور به اتخاذ رویکردی محتاطانه‌تر و حساب‌شده‌تر در روابط بین‌الملل کرده است.

مصرف انرژی ترکیه با جمعیت و اقتصاد آن به‌طور پیوسته رشد کرده و در تنوع‌بخشی به ترکیب انرژی خود از بسیاری از همتایان پیشی گرفته است. برای بیش از دو دهه، آنکارا از جغرافیای منحصربه‌فرد و پیوندهای تاریخی ریشه‌دار خود برای دنبال کردن یک سیاست دیپلماسی انرژی فعال و چندبعدی استفاده کرده است. ترکیه با تنوع‌بخشی نه تنها به انواع انرژی مصرفی خود، بلکه به مسیرهای ترانزیتی که از طریق آنها واردات انجام می‌دهد، به‌تدریج آنچه را که زمانی «وابستگی نامتقارن» به همسایگان غنی از هیدروکربن بود، به چارچوبی از «وابستگی متقابل» تغییر شکل داده است.

سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک در زیرساخت‌های گاز طبیعی – از شبکه‌های خط لوله گرفته تا ظرفیت واردات LNG – امنیت انرژی ترکیه را تقویت کرده است. دو تأسیسات گاز مایع طبیعی (LNG) و سه واحد ذخیره‌سازی و بازگازی شناور (FSRU) آن نیز قدرت مذاکره ترکیه را در قراردادهای واردات گاز تقویت کرده است.

فراتر از تنوع‌بخشی صرف به واردات، ترکیه آرزو دارد با تبدیل شدن به یک تولیدکننده و همچنین یک مصرف‌کننده، وابستگی خارجی خود را کاهش دهد. طی دهه گذشته، آنکارا تلاش‌های بلندپروازانه‌ای را برای انجام اکتشافات هیدروکربنی هم در خشکی و هم در فراساحل در حوزه قضایی دریایی خود – با پشتیبانی ناوگان اکتشاف و حفاری در آب‌های عمیق که آن را در میان گروه منتخبی از کشورها با چنین توانایی‌هایی قرار می‌دهد – آغاز کرده است. نکته مهم این است که این ناوگان صرفاً برای مصارف داخلی در نظر گرفته نشده است. ترکیه قصد دارد به امنیت انرژی همسایگی گسترده‌تر خود کمک کند و خود را به عنوان یک قدرت منطقه‌ای با جاه‌طلبی‌های جهانی در زمینه انرژی معرفی کند.

نقش فزاینده انرژی در امور خارجه

رویکرد کارآفرینانه ترکیه در سیاست خارجی، حضور منطقه‌ای آن را ارتقا داده و دیپلماسی انرژی به‌طور فزاینده‌ای در مرکز این استراتژی قرار دارد. بازدیدها و اجلاس‌های سطح بالا اغلب شامل وزیر انرژی و منابع طبیعی در کنار وزیر امور خارجه است – شاخصی نمادین اما قابل توجه از اهمیت روزافزون انرژی در تعاملات دیپلماتیک آنکارا.

ترکیه از طریق مشارکت‌های دولتی و دخالت مستقیم شرکت ملی نفت خود، یعنی شرکت نفت ترکیه (TPAO)، به یک شرکت‌کننده فعال در سرمایه‌گذاری‌های هیدروکربنی در خارج از کشور تبدیل شده است. از آذربایجان و روسیه گرفته تا عراق و افغانستان، آنکارا در فعالیت‌های اکتشاف و تولید مشارکت داشته است. اخیراً، ترکیه مطالعات لرزه‌نگاری را در مناطق دریایی سومالی برای شناسایی ذخایر بالقوه هیدروکربنی آغاز کرده است. در ماه آوریل، ترکیه و سومالی توافقنامه‌ای را امضا کردند که به TPAO امکان فعالیت در خشکی را نیز می‌دهد – تحولی که نه تنها بر اعتماد متقابل تأکید می‌کند، بلکه روابط دوجانبه را نیز عمیق‌تر می‌سازد. این مدل همکاری به خوبی می‌تواند در سراسر شاخ آفریقا و فراتر از آن تکرار شود.

کنشگری رو به گسترش انرژی ترکیه

مشارکت ترکیه با سومالی یک مورد aislado نیست. برای چندین سال، آنکارا آهنگ دیپلماتیک قدرتمندی را با هدف گسترش همکاری‌های انرژی خود با سایر کشورهای دوست و متحد حفظ کرده است. نمونه بارز آن، توافقنامه مرز دریایی سال ۲۰۱۹ با لیبی است که شامل مفادی برای اکتشاف هیدروکربن توسط ترکیه در آب‌های سرزمینی لیبی است – توافقی که هنوز در انتظار اجرای کامل است.

این تلاش‌ها بسیار فراتر از آفریقا گسترش می‌یابد. تنها در سال ۲۰۲۴، ترکیه گفتگوهای استراتژیک و توافقات مرتبط با انرژی را با ونزوئلا (یک غول نفتی جهانی)، نیجر (یک صادرکننده نوظهور LNG)، الجزایر (یک شریک انرژی دیرینه)، چین (بزرگترین مصرف‌کننده انرژی و تولیدکننده فناوری) و ایالات متحده (بزرگترین تولیدکننده هیدروکربن) برگزار کرد.

پنج ماه اول سال ۲۰۲۵ شاهد فعالیت‌های دیپلماتیک انرژی زیادی بوده است. توافق اخیر با ایالات متحده در مورد توسعه ذخایر نفت و گاز غیرمتعارف، تعهد ترکیه به کاهش وابستگی به هیدروکربن را تأیید می‌کند. توافقات جداگانه‌ای که با مجارستان و پاکستان امضا شده است، TPAO را قادر می‌سازد تا عملیات اکتشاف و تولید را در خارج از کشور انجام دهد و اعتبار و تخصص ترکیه را در این بخش بیشتر تثبیت کند.

در همین حال، توافقی برای اجاره یکی از FSRUهای ترکیه به مصر – که از لحاظ تاریخی منبع واردات LNG بوده است – نشان‌دهنده تمایل آنکارا برای استقرار زیرساخت‌های حیاتی خود برای حمایت از امنیت انرژی متحدانش است. این اقدام این روایت را تقویت می‌کند که انرژی، هنگامی که هوشمندانه مهار شود، می‌تواند به عنوان پلی بین ملت‌ها عمل کند.

اجلاس‌ها به عنوان ابزار دیپلماسی انرژی

به موازات فعالیت‌های دیپلماتیک، ترکیه خود را به عنوان یک قدرت گردهم‌آورنده برای گفتگوی انرژی تثبیت کرده است. مجمع انرژی استانبول که در نوامبر تحت عنوان «ترکیه مستقل از نظر انرژی» برگزار شد، وزرای انرژی و منابع طبیعی روسیه، آذربایجان، بلغارستان، گرجستان، مجارستان، لیبی، مولداوی، صربستان و ازبکستان را گرد هم آورد. مدیران اجرایی سوکار، شرکت ملی انرژی آذربایجان، و LNG عمان نیز در این مجمع شرکت کردند. این مجمع منجر به تعهداتی برای همکاری در چندین حوزه، از هیدروکربن‌ها و انرژی‌های تجدیدپذیر گرفته تا معدن و انرژی هسته‌ای شد.

اخیراً، اجلاس منابع طبیعی استانبول – که در ماه مه با موضوع «تأمین منابع، بازسازی آینده» برگزار شد – وزرای کشورهای متعددی را گرد هم آورد. در اولین جلسه وزرا، آلپ‌ارسلان بایraktar، وزیر انرژی ترکیه، با همتایان خود از مجارستان، سومالی، نیجر، لیبی و عربستان سعودی در مورد امنیت مواد معدنی در گذار انرژی گفتگو کرد. جلسه دوم وزرای لیبی، رومانی، عراق، آذربایجان، سوریه، بلغارستان و مولداوی را برای بحث در مورد امنیت انرژی در بحبوحه ریسک‌های نوظهور جهانی گرد هم آورد. چندین توافقنامه دوجانبه که در طول این اجلاس امضا شد، جایگاه رو به رشد ترکیه را به عنوان یک بازیگر اصلی در حکمرانی جهانی انرژی تأیید کرد.

گام‌های اخیر ترکیه در دیپلماسی انرژی نه تنها منافع ملی آن را تأمین می‌کند، بلکه آن را به عنوان یک تثبیت‌کننده منطقه‌ای و یک شریک جهانی معرفی می‌کند. در جهانی که به‌طور فزاینده‌ای با گذارهای انرژی و عدم قطعیت ژئوپلیتیکی تعریف می‌شود، کنشگری انرژی آنکارا مدل قانع‌کننده‌ای از تعامل استراتژیک، آمادگی فناورانه و رهبری مشارکتی ارائه می‌دهد.

*نظرات بیان شده در این مقاله متعلق به نویسنده است و لزوماً منعکس کننده سیاست تحریریه آناتولی نیست.