اندیشکده بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی : «ژاپن در تلاش است تا شریکی نمونه باشد. ترامپ آن را پس می‌زند.» | ۲۹ فروردین ۱۴۰۴

مقدمه

درک ژاپن از روابطش با ایالات متحده در روزهای نخستین دولت جدید، دستخوش تحول شده است. اتحاد امنیتی ژاپن، که آن را تحت چتر هسته‌ای و دفاعی ایالات متحده قرار می‌دهد، برای دهه‌ها سنگ‌بنای استراتژی امنیتی آن بوده است. اکنون، دیگر نمی‌تواند این چتر را امری مسلم فرض کند، زیرا دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور، به آنچه ماهیت نامتقارن این اتحاد می‌داند، اشاره کرده است.

سیاستمداران برجسته مدت‌هاست این پرسش را مطرح کرده‌اند که آیا واشنگتن واقعاً در صورت وقوع یک وضعیت اضطراری نظامی از توکیو دفاع خواهد کرد یا خیر. اما اکنون بیش از هر زمان دیگری، پاسخ به این پرسش غیرقابل‌پیش‌بینی است. شوک ژاپن از نحوه برخورد رئیس‌جمهور و معاون رئیس‌جمهور ایالات متحده با ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، در کاخ سفید در ماه فوریه، عمیق بود: آیا این می‌توانست سرنوشت ما باشد؟

کمی پیش از دیدار زلنسکی، شیگرو ایشیبا، نخست‌وزیر، اجلاسی را به پایان رسانده بود که بسیاری آن را موفقیت‌آمیز می‌دانستند و به‌نظر می‌رسید هیچ ابهامی در مورد تعهد ایالات متحده به ژاپن وجود ندارد. بااین‌حال، اندکی پس از آن، ترامپ این اتحاد را «یک‌طرفه» به‌نفع ژاپن خواند؛ ادعایی که او در جلسه کابینه در ماه آوریل تکرار کرد. در ماه مارس، پیت هگست، وزیر دفاع، از ژاپن بازدید کرد و اطمینان داد که اتحاد مستحکم است. بااین‌حال، سفر او پس از گزارش‌هایی از پنتاگون مبنی بر اینکه تلاش‌های یکپارچه‌سازی عملیاتی میان ارتش ایالات متحده و نیروهای دفاع‌ازخود ژاپن متوقف خواهد شد، صورت گرفت. این سیگنال‌های متناقض با این تفسیر مطابقت دارد که خود رئیس‌جمهور تصمیم‌گیرنده نهایی است و این پیام که اتحاد امنیتی به‌شدت یک کارت برای مذاکره محسوب می‌شود، کاملاً واضح است.

ترامپ همچنین روشن کرده است که مسائل امنیتی دوجانبه ایالات متحده و ژاپن و بحث‌های تجاری و اقتصادی، دیگر از هم تفکیک‌شده نیستند. سال‌هاست که توکیو موضعی عمدتاً تزلزل‌ناپذیر نسبت به اتحاد امنیتی ایالات متحده و ژاپن حفظ کرده است، درحالی‌که چین را به‌عنوان یک تهدید نظامی شناسایی نموده و تلاش زیادی برای حفظ روابط تجاری خوب با چین انجام داده است. تقریباً ۲۱ درصد صادرات ژاپن به ایالات متحده و ۱۹ درصد به چین است. ژاپن امیدوار بود که جایگاهش به‌عنوان یک متحد سرسخت و همسایه چین، آن را قادر سازد تا از مخرب‌ترین تعرفه‌های ایالات متحده در امان بماند. در عوض، ترس ژاپن از اینکه اصطکاکِ درک‌شده بر سر مسائل تجاری و اقتصادی می‌تواند به مسائل امنیتی سرایت کند، دقیقاً همان چیزی است که به‌نظر می‌رسد ترامپ می‌خواهد منتقل نماید.

این تعرفه‌ها به صنایع بزرگ ژاپن و در بسیاری از نقاط زنجیره تأمین آن‌ها به‌شدت ضربه زده است. شبکه NHK تخمین می‌زند که بخش خودروسازی تقریباً ۴۰ میلیارد دلار کالا به ایالات متحده صادر می‌کند. آهن و فولاد ۲ میلیارد دلار، تجهیزات ساختمانی و معدنی ۶ میلیارد دلار، تجهیزات علمی و نوری ۴ میلیارد دلار، تجهیزات تولید نیمه‌هادی ۳.۵ میلیارد دلار و محصولات کشاورزی-غذایی ۱.۶ میلیارد دلار را تشکیل می‌دهند. با توجه به زنجیره‌های تأمینی که از طریق کشورهای دیگر می‌گذرند، این صادرات مستقیم از ژاپن تنها بخشی از ارزش را نشان می‌دهد. به‌عنوان مثال، صادرات خودرو نیز به کارخانه‌ها و زنجیره‌های تأمین در مکزیک متکی است. بسیاری از صادرات ژاپن به چین، در واقع سپس به ایالات متحده ارسال می‌شود. به‌عنوان بخشی از تلاش‌ها برای جدا کردن زنجیره‌های تأمین از چین، طیف وسیعی از صنایع ژاپنی بخش‌هایی از زنجیره‌های تأمین خود را به کشورهایی مانند تایلند و ویتنام منتقل کردند که با تعرفه‌هایی حتی بالاتر از ژاپن هدف قرار گرفتند.

بازآرایی نظم جهانی توسط آمریکا، حرکت ژاپن را برای جای دادن خود در هرچه بیشتر چارچوب‌های تجاری و اقتصادی دوجانبه، چندجانبه و منطقه‌ای تسریع کرده است. گروه‌های چندجانبه و منطقه‌ای هم‌پوشان و اقدامات برای تقویت روابط دوجانبه با سایر کشورها، بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارند. یک توافق‌نامه تجارت آزاد با چین و کره جنوبی در حال مذاکره است. ژاپن حتی در حال تقویت همکاری امنیتی با ناتو است، از جمله امکان افتتاح دفتر ناتو در ژاپن به‌عنوان اقدامی برای تحکیم روابط با اروپا.

از بسیاری جهات، ژاپن دقیقاً همان‌طور که دولت ترامپ قصد داشت، به اقدامات آن واکنش نشان داد. از این نظر، توکیو یک شریک نمونه است. این کشور پیش از این، گسترش عمده‌ای در بودجه دفاعی خود انجام داده و برای خواسته‌های ایالات متحده مبنی بر افزایش سهم خود در هزینه‌های دفاعی ایالات متحده آماده است. سفر ایشیبا به کاخ سفید حول پروژه‌های بزرگ ایالات متحده که از پیش در حال انجام بودند، مانند کارخانه‌های خودروسازی، و وعده‌های سرمایه‌گذاری‌های جدید، از جمله در توسعه خط لوله گاز طبیعی مایع در آلاسکا، متمرکز بود. اندکی پس از اعلام دور جدید تعرفه‌ها توسط دولت در ۲ آوریل، ژاپن با فرستادن ریوسی آکازاوا، وزیر کابینه، به واشنگتن برای مذاکره در مورد رفتار تعرفه‌ای مطلوب‌تر – دقیقاً همان‌طور که دولت ترامپ قصد داشت – به میز مذاکره شتافت.

اما ژاپن توسط ایالات متحده پس زده می‌شود و مجبور است بفهمد چگونه دوباره به آن نزدیک شود و از هیچ تلاشی برای انجام این کار دریغ نمی‌کند. امکان کناره‌گیری مطرح نیست. درعین‌حال، ژاپن در حال تسریع اقدامات خود برای تقویت پیوندهای اقتصادی و امنیتی با تمام نقاط دیگر جهان است. روابط آن با چین همچنان پیچیده خواهد بود، زیرا وابستگی اقتصادی و نگرانی‌های امنیتی به‌طور هم‌زمان در جهت‌های مخالف کشیده می‌شوند.