نشریه فارن پالیسی: «مذاکرات هستهای ایران به خطوط قرمز برخورد کرده است» | ۲۱ خرداد ۱۴۰۴
چرا پافشاری دولت ترامپ بر توقف کامل غنیسازی اورانیوم و موضع قاطع ایران بر حق خود، مذاکرات هستهای را با بنبست مواجه کرده و چشمانداز توافق را تیره ساخته است.
⏳ مدت زمان مطالعه: ۶ دقیقه | ✏️ ناشر/نویسنده: فارن پالیسی/کیث جانسون | 📅 تاریخ: ۲۰ مه ۲۰۲۵ / ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۴
⚠️ هشدار: بازنشر این مقاله با هدف ارائه دیدگاههای متنوع صورت گرفته و به معنای تأیید یا پذیرش مسئولیت دیدگاههای مطرحشده نیست.
اگرچه دونالد ترامپ، رئیسجمهور ایالات متحده، هفته گذشته اظهار داشت که توافق هستهای با ایران «نزدیک» است، اما به نظر نمیرسد واقعاً چنین باشد، زیرا هر دو طرف بر خطوط قرمز خود پافشاری میکنند و ظاهراً امکان دستیابی به راهحل زودهنگام از طریق مذاکره برای آینده برنامه هستهای ایران را رد میکنند.
در ۲۰ مه، آیتالله علی خامنهای، رهبر ایران، خواستههای ایالات متحده مبنی بر توقف حتی سطوح پایین غنیسازی اورانیوم توسط ایران را «بیش از حد و ظالمانه» و «مهمل» خواند و تردید بیشتری در مورد نتیجهبخش بودن دور بعدی مذاکرات غیرمستقیم مورد انتظار بین دو طرف ایجاد کرد. سایر رهبران ایرانی نیز مجدداً تأکید کردهاند که اگر ایالات متحده بر خواسته خود مبنی بر توقف غنیسازی داخلی اورانیوم توسط ایران، حقی که تهران معتقد است طبق معاهده منع گسترش سلاحهای هستهای (NPT) از آن برخوردار است، پافشاری کند، مذاکرات شکست خواهد خورد. ایران اعلام کرده است که همچنان در حال بررسی آخرین پیشنهاد ارائه شده توسط ایالات متحده در آخرین دور مذاکرات است.
اما چنین خواستههایی، که منعکسکننده این دیدگاه است که تأسیسات غنیسازی اورانیوم کلید توانایی ایران برای تبدیل مواد بیضرر به سلاح هستهای است، به سنگ بنای موضع دولت ترامپ تبدیل شده است. استیو ویتکوف، فرستاده ویژه ایالات متحده، گفت که ایالات متحده اجازه نخواهد داد ایران حتی «۱ درصد» ظرفیت غنیسازی داشته باشد. مارکو روبیو، وزیر امور خارجه و سرپرست موقت مشاور امنیت ملی، در ۲۰ مه به کمیته روابط خارجی سنا گفت که دولت مخالف هرگونه ظرفیت غنیسازی داخلی در ایران است زیرا تبدیل اورانیوم با غلظت پایین به اورانیوم با درجه تسلیحاتی نسبتاً آسان است.
روبیو گفت: «از دیدگاه ما، آنها غنیسازی را به عنوان یک عامل بازدارنده میخواهند.»
ترامپ پیش از این به ایران هشدار داده بود که اگر به توافق نرسد، ممکن است با یک حمله نظامی با «خشونتی که مردم پیش از این ندیدهاند» مواجه شود.
علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بینالمللی بحران، گفت: «ما در حال حاضر به هیچ وجه به توافق نزدیک نیستیم. تا آنجا که من میدانم، پیشنهاد ایالات متحده غنیسازی صفر است که سابقه ۲۰ ساله شکست بدون لکه دارد.»
چهار دور مذاکرات تاکنون، با احتمال برگزاری دور پنجم در این آخر هفته، به نظر میرسید بهترین فرصت در سالهای اخیر برای حل دیپلماتیک بنبست بین ایران و ایالات متحده بر سر تواناییهای هستهای رو به رشد تهران باشد.
اقتصاد ایران در اثر تحریمهای ایالات متحده و غرب و همچنین ادامه محدودیتها بر توانایی صادرات نفت، از جمله تشدید تلاشهای ایالات متحده برای سرکوب نفتکشهای غیرقانونی که نفت خام ایران را حمل میکنند، آسیب دیده است. نیروهای نیابتی منطقهای ایران، از جمله گروههای شبهنظامی در لبنان و نوار غزه، نابود شدهاند و تسلط آن بر سوریه تضعیف شده است. پدافندهای خود ایران، مانند سامانههای پدافند هوایی پیشرفته ساخت روسیه، پاییز گذشته در اثر حملات اسرائیل از بین رفتند و ایران را بیش از سالهای گذشته در برابر حضور نظامی مستمر ایالات متحده در اطراف خلیج فارس آسیبپذیرتر کردند – و تهدیدهای ترامپ مبنی بر استفاده از گزینه نظامی برای توقف جاهطلبیهای هستهای ایران را قانعکنندهتر از تهدیدهای گذشته ساختند.
این، همراه با حمایت ظاهراً مردمی ایران از تعامل دیپلماتیک با واشنگتن، به رهبران ایران فضای سیاسی لازم را برای مشارکت مجدد در مذاکرات داده است – اما نه به هر قیمتی و بهویژه نه با دست کشیدن از آنچه کشور حق خود برای غنیسازی اورانیوم حداقل تا سطوح پایین مورد استفاده در راکتورهای هستهای غیرنظامی میداند.
اما دولت ترامپ در مذاکرات با ایران، سیاست داخلی خود را نیز در نظر میگیرد، بهویژه زمانی که صحبت از دادن هرگونه امتیازی در مورد مبارزه بر سر غنیسازی میشود. در ۱۴ مه، بیش از ۲۰۰ قانونگذار در هر دو مجلس کنگره نامهای به ترامپ ارسال کردند و از او خواستند از هرگونه توافقی که به ایران اجازه حفظ توانایی غنیسازی اورانیوم را بدهد، خودداری کند، که قانونگذاران آن را نقص مرگبار برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) میدانستند که دولت اوباما در سال ۲۰۱۵ با تهران امضا کرد.
بهنام بن طالبلو، مدیر ارشد برنامه ایران در بنیاد دفاع از دموکراسیها، گفت: آن نامه و فشار کنگره، «به ترامپ اجازه میدهد از یک “”پلیس بد”” در مذاکرات هستهای ایران سود ببرد». او گفت که یک موضع سرسختانه در نهایت میتواند منجر به گرفتن امتیاز از ایران شود، زیرا بدون آنها، بعید است کنگره هرگونه توافق آینده ایالات متحده و ایران را به عنوان یک معاهده تصویب کند. انجام این کار برای ایران مهم است، زیرا عدم تصویب برجام منبع همیشگی ناامنی برای تهران بود.
اظهارات اخیر ترامپ مبنی بر نزدیک بودن توافق، پس از بیانیههای ایران مبنی بر آمادگی تهران برای صرفنظر کردن از سلاحهای هستهای و پایان دادن به غنیسازی با درجه بالا در ازای لغو تحریمها، مطرح شد که همچنین عامل اصلی پذیرش برجام توسط ایران بود.
هنوز پرسشهای زیادی در مورد اینکه آیا لغو تحریمها در صورت دستیابی به توافق واقعاً عملی خواهد شد یا خیر، باقی است. تحریمهای اولیه و ثانویه ایالات متحده، مانند تحریمهای محدودکننده بخشهای انرژی و بانکی ایران، به بدنامی چسبنده هستند. همانطور که ایران بین سالهای ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ آموخت، متقاعد کردن بانکها و کسبوکارهای آمریکایی، و حتی بسیاری از اروپاییها، برای بازگشت به تجارت معمول در مکانهایی که مدتها در لیست سیاه بودهاند و ممکن است به زودی دوباره در آن قرار گیرند، دشوار بوده است.
اما توافقی که به ایران اجازه غنیسازی مقادیر کمی اورانیوم تا سطوح پایین مورد نیاز برای راکتورهای غیرنظامی را بدهد، در حالی که اورانیوم با غنای بالا را از بین ببرد و کشور را به روی بازرسیهای منظم توسط مقامات بینالمللی هستهای باز کند، بسیار شبیه به توافق دوران اوباما خواهد بود که ترامپ و سایر جمهوریخواهان یک دهه را صرف انتقاد از آن کردهاند؛ ترامپ در سال ۲۰۱۸ ایالات متحده را از برجام خارج کرد.
بن طالبلو گفت: «اگر تمام آنچه به دست آید، یک برجام ۲.۰ باشد، ایرانیها خواهند گفت: “”ما ترامپ را مجبور کردیم به همان توافق بازگردد.”” ترامپ نمیتواند این را تحمل کند.»
بخشی از دلیل فشار حداکثری دولت علیه غنیسازی، ضعف کنونی ایران است که این باور را تقویت میکند که تهران برای کسب مقداری رهایی از تحریمهای فلجکننده، شرایط طاقتفرسایی را خواهد پذیرفت. اما خود این ضعف، تسلیم شدن ایران از تمام بقایای برنامه هستهای خود را، که یک برنامه اعتباری است و سالها توجه و سرمایهگذاری هنگفت دولتی را به خود جلب کرده است، دشوارتر میکند، واعظ گفت.
واعظ گفت: «در تیم ویتکوف، دیدگاه بسیار قوی وجود دارد که ارائه یک برجام-لایت اشتباه است زیرا [ایرانیها] ضعیفتر از همیشه هستند. اما اگر معتقد باشید که آنها تمام بازدارندگی منطقهای خود را از دست دادهاند، چرا باید از آخرین ستون دفاعی خود صرف نظر کنند؟ هرچه بیشتر استدلال کنید که ایران در موضع ضعف قرار دارد، بیشتر علیه توافق استدلال میکنید.»
در هر صورت، علیرغم اعلام غیررسمی ترامپ مبنی بر مهلت ۶۰ روزه برای مذاکرات هنگامی که دو کشور در آوریل مذاکرات را از سر گرفتند، ساعت واقعی در اروپا در حال تیک تاک است. در اکتبر امسال، سه طرف اروپایی برجام – بریتانیا، فرانسه و آلمان – توانایی «بازگرداندن» تحریمهای سازمان ملل علیه ایران را که به عنوان بخشی از آن توافق لغو شده بودند، از دست خواهند داد.
کشورهای اروپایی، که از رفتار ایران در منطقه (بهویژه حملات به کشتیرانی در دریای سرخ)، ادامه پیشرفت برنامه هستهای آن، و حمایت از تهاجم روسیه به اوکراین نگران هستند، در دهه گذشته به طور فزایندهای نسبت به ایران موضعی تندرو اتخاذ کردهاند.
بن طالبلو گفت: «از زمانی که ترامپ از قدرت کنار رفت، اروپا در مورد ایران از ایالات متحده به سمت راست حرکت کرده است.» این عزم تازه یافته ممکن است تابستان امسال، علیرغم یک نشست بینتیجه بین ایران و به اصطلاح E3 در هفته گذشته، به اوج خود برسد، زیرا اروپا در حال بررسی بازگرداندن فشار تحریمها به عنوان راهی برای وادار کردن ایران به کنار گذاشتن جاهطلبیهای هستهای خود است.
بن طالبلو گفت: «مهمترین دلیل اینکه سال ۲۰۲۵ سال تصمیمگیری است، به خاطر “”اسنپبک”” است.»
ایران هشدار داده است که چنین اقدامی آن را وادار به خروج از پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای (NPT) خواهد کرد، که پیامدهای بالقوه نگرانکنندهای برای تلاشهای بینالمللی برای نظارت بر برنامه هستهای ایران و پایبندی آن به هنجارهای عدم اشاعه خواهد داشت.
واعظ گفت: «اسنپبک مهلت واقعی است. در غیاب توافق، معتقدم اروپاییها به اسنپبک متوسل خواهند شد. اما این خودکشی است. این امر ایران را از پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای خارج خواهد کرد و اگر آنها از این پیمان خارج شوند، این به معنای رها شدن دیو هستهای از بطری خواهد بود.»
”
