⏳ مدت زمان مطالعه: ۵ دقیقه | ✏️ ناشر/نویسنده: Council on Foreign Relations (CFR) / Ray Takeyh | 📅 تاریخ: March 11, 2025 / ۲۱ اسفند ۱۴۰۳
⚠️ هشدار: بازنشر این مقاله با هدف ارائه دیدگاه‌های متنوع صورت گرفته و به معنای تأیید یا پذیرش مسئولیت دیدگاه‌های مطرح‌شده نیست.
مقدمه: چشم‌انداز مذاکرات هسته‌ای
ری تکیه، عضو ارشد مطالعات خاورمیانه حسیب جی. صباغ در شورای روابط خارجی است.
آیا چشم‌انداز جدی برای مذاکرات آمریکا و ایران در مورد نظامی شدن برنامه هسته‌ای تهران وجود دارد؟
امکان از سرگیری مذاکرات وجود دارد، که بخشی از آن به دلیل مجموعه‌ای از ناکامی‌های ایران است. از زمان حملات ۷ اکتبر ۲۰۲۳ حماس به اسرائیل – که درگیری‌های منطقه‌ای را برانگیخت – رژیم ایران برخی از مهم‌ترین متحدان منطقه‌ای خود را از دست داده است.
حماس تقریباً نابود شده، حزب‌الله سران آن از بین رفته‌اند، و رژیم سابق بشار اسد در سوریه سرنگون شده است. در عراق نیز نفوذ ایران ممکن است در حال تضعیف باشد.
ایران در تبادلات نظامی با اسرائیل در سال گذشته بازنده بود، زیرا نیروی هوایی اسرائیل به راحتی از دفاع آن عبور کرد در حالی که موشک‌های ایران نتوانستند به اهداف خود برسند. همه اینها تأسیسات هسته‌ای ایران را در معرض حمله نظامی احتمالی اسرائیل و/یا ایالات متحده قرار می‌دهد.
ایده مذاکرات از دیدگاه ایران منطقی است. دیپلماسی وسیله مؤثری برای محافظت از برنامه [هسته‌ای] در برابر چنین حملاتی خواهد بود، زیرا بعید است که ایالات متحده یا اسرائیل در حین ادامه مذاکرات دست به حمله نظامی بزنند. با این حال، ممکن است ایران در طول آن مذاکرات امتیاز زیادی ندهد.
نشانه‌های رهبری و سیگنال‌های متناقض
آیا نشانه‌ای از تغییرات رهبری در ایران وجود دارد که ممکن است مسیری را به سوی مذاکرات نشان دهد؟
در این زمینه سردرگمی زیادی وجود دارد. به محض انتشار خبر نامه دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا، به رهبری ایران مبنی بر درخواست مذاکره، به نظر می‌رسید که رهبر عالی، علی خامنه‌ای، در را به روی چنین مذاکراتی بسته است.
او تأکید کرد که «برخی دولت‌های خارجی و شخصیت‌های سلطه‌گر بر مذاکرات اصرار دارند، در حالی که هدف آنها حل مسائل نیست بلکه اعمال کنترل و تحمیل برنامه‌های خودشان است.» وزارت امور خارجه ایران حتی ادعا کرد که چنین نامه‌ای دریافت نکرده است.
در نهایت، نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد پیام متفاوتی را منتشر کرد و مدعی شد: «اگر هدف مذاکرات رسیدگی به نگرانی‌ها در قبال هرگونه نظامی‌سازی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران باشد، چنین بحث‌هایی ممکن است مورد بررسی قرار گیرد.»
در حال حاضر تشخیص پاسخ واقعی ایران دشوار است. بیانیه خامنه‌ای را می‌توان به عنوان هشداری در مورد اعتماد به ایالات متحده تلقی کرد، اما لزوماً رد ایده مذاکرات نیست. در همین حال، نمایندگی سازمان ملل ممکن است در تلاش باشد تا ثابت کند که هرگونه مذاکره باید به دقت چارچوب‌بندی شود.
به هر حال، دو کشور ممکن است هنوز در مرحله مذاکره درباره مذاکرات باشند.
نقش بازیگران خارجی
آیا روسیه یا بازیگران خارجی دیگری در دور اخیر تبادلات دخیل هستند؟
به نظر می‌رسد روسیه میانجی اصلی در تبادلات کنونی ایران و آمریکا باشد. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، در گفتگوی تلفنی اوایل فوریه خود با رئیس جمهور ترامپ، به نظر می‌رسد روسیه را به عنوان شریک میانجی پیشنهاد کرده است.
سفر سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، در ۲۵ فوریه به تهران، شامل بحث‌هایی درباره برنامه هسته‌ای ایران بود و احتمالاً به اختلاف هسته‌ای بین ایالات متحده و ایران نیز اشاره شده است.
توجه به این نکته مهم است که روسیه همچنین بخشی از فرآیند دیپلماتیکی بود که به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) در سال ۲۰۱۵ منجر شد. ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ از آن توافق خارج شد، اما طرف‌های دیگر، از جمله ایران و روسیه، رسماً آن را رها نکرده‌اند.
ایران با مونتاژ سانتریفیوژهایی که قادر به پردازش اورانیوم به درجه تسلیحاتی در مدت زمان کوتاه هستند، از پارامترهای توافق هسته‌ای فراتر رفته است. در همین حال، ایران و روسیه روابط نظامی خود را تقویت کرده‌اند؛ ایران هزاران پهپاد را برای استفاده روسیه در جنگ علیه اوکراین فراهم کرده و روسیه نیز فناوری و قطعات موشک‌های بالستیک را در اختیار ایران قرار داده است.
کارزار فشار حداکثری و چشم‌انداز آینده
کارزار فشار حداکثری دولت قبلی ترامپ چقدر مؤثر بود؟
استراتژی فشار حداکثری که توسط اولین دولت ترامپ اعمال شد، تأثیر اقتصادی بر ایران داشت. در سال ۲۰۱۷، قبل از اینکه ترامپ برای اولین بار تحریم‌های آمریکا را اعمال کند، ایران روزانه ۲.۵ میلیون بشکه نفت خام صادر می‌کرد. تا سال ۲۰۲۰، این رقم به حدود ۳۵۰,۰۰۰ بشکه در روز کاهش یافت.
اگر کارزار فشار جدید که ماه گذشته با یک فرمان اجرایی مجاز شد، به طور کامل اجرا شود، درآمد ایران از صادرات نفت را به میزان قابل توجهی کاهش خواهد داد. اما تردیدهایی وجود دارد که آیا واقعاً صادرات را به صفر، همانطور که در فرمان تهدید شده، یا حتی به سطح سال ۲۰۲۰ کاهش خواهد داد یا خیر.
کارزار تحریم‌های جدید در زمان به‌ویژه چالش‌برانگیزی برای ایران آغاز می‌شود، زیرا این کشور از نرخ تورم بالا – در حال حاضر حدود ۳۵ درصد – و رشد کند رنج میبرد.
سوال همچنان باقی است که آیا ایران مایل به دادن امتیازات قابل توجهی برای دریافت لغو تحریم‌ها است؟ در طول اولین دولت ترامپ، ایران پیشنهادهای آمریکا برای گفتگو را رد کرد و ایالات متحده را به دلیل خروج از برجام مقصر دانست و تأکید کرد که مسئولیت بازگشت به توافق بر عهده ایالات متحده است.
این اثر صرفاً بیانگر دیدگاه‌ها و نظرات نویسنده است. شورای روابط خارجی یک سازمان عضویت مستقل، غیرحزبی، اندیشکده و ناشر است و هیچ موضع نهادی در مورد مسائل خط‌مشی اتخاذ نمی‌کند.
”
