اندیشکده مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS) : «آیا دفاع آمریکا از اسرائیل در برابر حملات موشکی، موجودی رهگیرهای آن را به طور معناداری کاهش داد؟» | ۱۴ آذر ۱۴۰۳

در پی حمله موشکی بالستیک ایران به اسرائیل در اول اکتبر، تحلیلگران دفاعی نگرانی‌هایی را در مورد استفاده ایالات متحده از حدود دوازده فروند رهگیر استاندارد موشک-۳ (SM-3) مطرح کرده‌اند.

بحث‌های جاری پیرامون کمک به اوکراین، نگرانی‌ها در مورد تولید مهمات را به واکنشی تقریباً خودکار نسبت به هرگونه استفاده یا انتقال تسلیحات آمریکایی مبدل ساخته است.

اگرچه نگرانی‌های موجهی درباره ظرفیت برخی رهگیرهای پدافند هوایی و موشکی، مانند نرخ مصرف موشک SM-2 در دریای سرخ، وجود دارد، اما در مورد تولید SM-3، این نگرانی تا حدی اغراق‌آمیز به نظر می‌رسد.

برخی مفسران اشاره کرده‌اند که نیروی دریایی ایالات متحده در یک روز، معادل تولید یک سال رهگیرهای SM-3 را شلیک کرده است. این موضوع، بر اساس آمار تدارکات پیش‌بینی‌شده در لایحه بودجه سال مالی ۲۰۲۵، از نظر فنی صحیح است.

با این حال، گرچه بررسی تدارکات یک سال به‌سادگی امکان‌پذیر است، تحلیل جامع‌تر نیازمند بررسی نرخ تدارکات و تحویل در طول چندین سال و همچنین انواع مختلف مهمات در خانواده موشک‌های استاندارد است.

در واقع، نرخ تولید نوع موشک‌های استانداردی که در ماه اکتبر به کار گرفته شد، نسبتاً قوی‌تر بوده است.

به عنوان نمونه، تا همین اواخر در سال ۲۰۲۳، ایالات متحده ۷۱ فروند SM-3 را در یک سال تأمین کرد. علاوه بر این، بودجه‌های اخیر آژانس دفاع موشکی (MDA) بر ظرفیت رهگیرها تأکید ورزیده‌اند.

با توجه به فاصله زمانی بین تدارکات و تحویل رهگیرها، این سرمایه‌گذاری‌های پیشین اکنون برای جایگزینی رهگیرهای مصرف‌شده در حال نتیجه دادن هستند.

اگر شلیک ۱۲ رهگیر منحصراً شامل SM-3 بوده باشد، این تعداد ۲.۵ درصد از کل تحویل‌های انباشته را تشکیل می‌دهد. این هزینه ناچیزی در برابر محدود کردن خسارات حمله ایران، ایجاد فضا برای دیپلماسی و جلوگیری از اقدام تلافی‌جویانه فوری اسرائیل محسوب می‌شود.

پرسش ۱: نقش ایالات متحده در رهگیری موشک‌ها در حمله ایران به اسرائیل چه بود؟

پاسخ ۱: در تاریخ اول اکتبر، ایران بیش از ۱۸۰ موشک بالستیک را به سمت اهداف متعددی در اسرائیل شلیک کرد. طبق گزارش‌ها، این حملات شامل ترکیبی از موشک‌های قدر و عماد بوده است.

ایران همچنین مدعی شد که در این حمله از موشک‌های فتاح-۱ نیز استفاده کرده است؛ موشکی که آن را به عنوان سلاح پیشرفته «فراصوت» معرفی می‌کند، اما توصیف دقیق‌تر آن، موشک بالستیک با قابلیت مانور در مرحله پایانی پرواز است.

اسرائیل بخش عمده‌ای از عملیات دفاعی را با استفاده از ترکیبی از رهگیرهای پیکان ۲ (Arrow 2) و پیکان ۳ (Arrow 3) انجام داد. رهگیر پیکان ۲ اهداف را در لایه‌های فوقانی جو منهدم می‌کند، در حالی که پیکان ۳ یک رهگیر برون‌جوّی است که برای مقابله با موشک‌های بالستیک دوربردتر در حین پرواز در فضا به کار می‌رود.

هر دو نوع رهگیر، حاصل همکاری‌های گسترده و کمک‌های ایالات متحده به اسرائیل از دهه ۱۹۸۰ میلادی هستند.

ارزیابی‌های اولیه خسارات، نشان‌دهنده موفقیت نسبی اما نه کاملاً بی‌نقص سامانه‌های دفاعی است، زیرا تعداد محدودی موشک به زیرساخت‌های نظامی و غیرنظامی اصابت کرده‌اند.

با این حال، با در نظر گرفتن حجم بالای موشک‌های شلیک‌شده، میزان خسارات ارزیابی‌شده، گواهی بر موفقیت چشمگیر رهگیرها است.

علاوه بر حمایت از توسعه و تأمین سامانه‌های دفاع موشکی خود اسرائیل، دو ناوشکن آمریکایی، یواس‌اس کول (DDG 67) و یواس‌اس بالکلی (DDG 84)، نیز ۱۲ رهگیر را به عنوان بخشی از عملیات دفاعی شلیک کردند.

این ناوشکن‌ها بخشی از حضور تقویت‌شده نیروی دریایی ایالات متحده در خاورمیانه هستند که در پاسخ به حمله اکتبر گذشته حماس به اسرائیل و حملات مداوم حوثی‌ها به کشتیرانی بین‌المللی در دریای سرخ، در منطقه مستقر شده‌اند.

هرچند مقامات دفاعی از اعلام رسمی نوع موشک‌های شلیک‌شده خودداری کرده‌اند، یک مقام آمریکایی به یواس‌ان‌آی نیوز تأیید کرد که این کشتی‌ها از «ترکیبی از تسلیحات، از جمله استاندارد موشک-۳» استفاده کرده‌اند.

گرچه احتمالاً بیشتر رهگیرهای شلیک‌شده توسط کشتی‌های آمریکایی از نوع SM-3 بوده‌اند، عبارت «ترکیبی از تسلیحات» حاکی از آن است که ممکن است از موشک SM-6، که یک رهگیر دفاع موشکی بالستیک در مرحله پایانی است، نیز استفاده شده باشد.

پرسش ۲: مصرف موشک‌های SM-3 در مقایسه با نرخ تدارکات چگونه است؟

پاسخ ۲: حتی پیش از شلیک‌های موشکی ماه اکتبر، تحلیلگران نسبت به نرخ تدارکات موشک‌های SM-3 در بودجه سال ۲۰۲۵ ابراز نگرانی کرده بودند.

درخواست بودجه سال مالی ۲۰۲۵ که در مارس ۲۰۲۴ ارائه شد، تنها شامل خرید ۱۲ فروند موشک SM-3 نسخه Block IIA بود و بودجه تأمین رهگیرهای Block IB را متوقف کرد.

در جریان شهادت درباره درخواست بودجه نیروی دریایی برای سال ۲۰۲۵ – اندکی پس از حمله ۱۴ آوریل به اسرائیل که در آن از موشک‌های SM-3 IB استفاده شد – کارلوس دل تورو، وزیر نیروی دریایی، بر لزوم تأمین رهگیرهای SM-3 اضافی تأکید کرد.

اگر تنها به درخواست بودجه سال ۲۰۲۵ توجه شود، عملیات‌های دفاع موشکی اخیر پرسش‌های جدی را درباره موجودی کلی رهگیرهای SM-3 برمی‌انگیزد.

با این حال، بررسی دقیق‌تر داده‌های مربوط به نرخ تدارکات موشک‌های SM-3 توسط آژانس دفاع موشکی (MDA) از سال ۲۰۰۹ به بعد، تصویری تا حدی امیدوارکننده‌تر ارائه می‌دهد.

در ده سال منتهی به سال ۲۰۲۵، MDA به طور متوسط سالانه ۵۰ موشک تدارک دیده است که این رقم در سال ۲۰۲۳ به اوج خود یعنی ۷۱ موشک رسید (همانطور که در نمودار زیر نشان داده شده است).

این دوره همچنین شامل یک قرارداد تدارکات چندساله برای موشک‌های SM-3 Block IB بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ بود که نزدیک به ۲۰۰ موشک را تأمین کرد و یک سیگنال تقاضای روشن و پایدار برای صنعت فراهم آورد.

این آمار، تصویری بسیار مطلوب‌تر از در دسترس بودن SM-3 را نسبت به آنچه صرفاً با نگاه به درخواست بودجه ۲۰۲۵ به دست می‌آید، نشان می‌دهد.

نرخ تدارکات برای موشک‌های توانمندتر SM-3 Block IIA چندان امیدوارکننده نیست، اما وضعیت کلی بودجه برای این موشک، جای امیدواری‌هایی را باقی می‌گذارد.

توانایی بالاتر نسخه Block IIA با افزایش هزینه واحد همراه است، که باعث می‌شود MDA نتواند آن را در تعداد بیشتری خریداری کند.

با این وجود، MDA بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۴ نزدیک به ۱۰۰ فروند موشک SM-3 Block IIA تدارک دید.

همچنین، کمیته‌های تخصیص بودجه کنگره بارها تمایل خود را برای افزایش سطح تدارکات Block IIA در مواقع نگرانی از موجودی‌های آینده نشان داده‌اند و در لوایح نهایی بودجه سال‌های ۲۰۲۱، ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ بودجه‌ای برای تأمین موشک‌های اضافی اختصاص داده‌اند.

اقدام مشابهی از سوی کنگره در سال ۲۰۲۵ نیز محتمل است، به طوری که سه کمیته از چهار کمیته دفاعی، بودجه‌ای را برای ازسرگیری تدارکات رهگیرهای SM-3 Block IB یا افزایش ظرفیت تولید Block IIA در نظر گرفته‌اند.

بیش از استفاده از دوازده رهگیر، این برنامه بودجه سال ۲۰۲۵ برای پایان دادن به تدارکات SM-3 IB بود که موجودی آینده SM-3 را به خطر انداخت. البته این تصمیم جدیدی نیست.

MDA پیش از این نیز در مواجهه با محدودیت‌های بودجه‌ای، چنین رویکردی را اتخاذ کرده و در درخواست بودجه سال ۲۰۱۷ خود، ریسک‌هایی را در مورد سطح تدارکات رهگیرها پذیرفته بود.

اما تصمیم سال ۲۰۲۵، نه کاهش تعداد رهگیرها، بلکه توقف کامل تدارکات بود.

این کاهش‌ها در شرایطی صورت می‌گیرد که کل وزارت دفاع (DOD) در تلاش است تا با سقف‌های بودجه‌ای هماهنگ شود و با عدم قطعیت مالی قابل توجهی دست و پنجه نرم کند.

بودجه MDA همچنان تحت فشار است، زیرا نیازهای مأموریتی آن، از جمله برای دفاع در برابر تهدیدات فراصوت، در حال افزایش است، در حالی که منابع مالی آن ثابت باقی مانده‌اند.

پرسش ۳: مشارکت ایالات متحده در دفاع از اسرائیل چگونه بر موجودی و تولید رهگیرهای آن تأثیر می‌گذارد؟

پاسخ ۳: در نگاهی کلان‌تر، استفاده از حداکثر ۱۲ فروند موشک SM-3 IB تأثیر چشمگیری بر موجودی و تولید نخواهد داشت.

اگرچه نرخ تدارکات غالباً به عنوان شاخصی تقریبی برای موجودی و تولید به کار می‌رود، داده‌های بودجه‌ای تکمیلی وزارت دفاع می‌تواند شفافیت بیشتری در این زمینه فراهم کند.

داده‌های برنامه‌های تولید P-21 که به همراه اسناد توجیهی تدارکات وزارت دفاع منتشر می‌شوند، نشان می‌دهد که کاهش تدارکات رهگیرهای SM-3 در سال ۲۰۲۵ تا سال ۲۰۲۸ تأثیر مستقیمی بر نرخ تحویل موشک‌ها نخواهد داشت.

گرچه استخراج این داده‌ها از اسناد بودجه سالانه دشوارتر است و از نظر کیفیت داده‌ها با چالش‌هایی همراه است، اما تخمین مستقیم‌تری از نرخ تولید فعلی نسبت به استفاده صرف از تعداد تدارکات ارائه می‌دهد.

داده‌های برنامه تولید، بار دیگر دلایلی برای خوش‌بینی درباره تأثیر شلیک‌های اخیر رهگیر بر تولید SM-3 ارائه می‌دهد.

به دلیل زمان‌بر بودن فرآیند تبدیل اعتبارات تدارکاتی به تولید واقعی، MDA انتظار دارد در سال ۲۰۲۵، ۷۱ موشک جدید و در سال ۲۰۲۶، ۶۶ موشک دیگر تحویل بگیرد.

همانطور که در نمودار زیر نشان داده شده است، این تحویل‌ها نتیجه تخصیص بودجه قوی‌تر برای تدارکات بین سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ است.

در نتیجه، سرمایه‌گذاری‌های پیشین MDA، بدون نیاز به بودجه بیشتر، رهگیرهای جدیدی را برای جایگزینی موشک‌های مصرف‌شده بر فراز اسرائیل در کوتاه‌مدت تولید خواهد کرد.

هنگام بررسی تأثیر عملیات SM-3 بر سطح موجودی، باید به خاطر داشت که این تحویل‌ها در طول زمان انباشته می‌شوند.

موشک‌های تحویل‌شده در یک سال، در صورتی که برای آزمایش یا به دلایل عملیاتی دیگر مصرف نشوند، بلافاصله کنار گذاشته نمی‌شوند، بلکه همچنان به موجودی کلی افزوده می‌شوند.

نمودار زیر تحویل‌های انباشته رهگیرهای SM-3 را در طول زمان نشان می‌دهد که حاکی از تحویل مجموعاً ۴۷۰ رهگیر تا پایان سال تقویمی ۲۰۲۴ است.

بدون در نظر گرفتن موشک‌هایی که به دلیل فرسودگی از رده خارج می‌شوند، این آمار نشان می‌دهد که یک عملیات با استفاده از ۱۲ رهگیر SM-3 حدود ۲.۵ درصد از کل SM-3های تحویل‌شده تا به امروز را مصرف می‌کند؛ هزینه‌ای ناچیز برای محدود کردن خسارت حمله ایران به یک متحد نزدیک.

البته، استفاده از تحویل‌های انباشته به عنوان برآوردی از سطح موجودی، محدودیت‌هایی دارد.

با گذشت زمان، کیفیت قطعات موشک کاهش می‌یابد و خطر نقص فنی و در نتیجه خروج از رده موجودی فعال افزایش می‌یابد.

اگرچه MDA اقداماتی را برای افزایش طول عمر خدمتی همه نسخه‌های موشک SM-3 انجام داده است، برخی از موشک‌های قدیمی‌تر، مانند Block IA، به دلیل عمر بالا یا مصرف در آزمایش‌ها، دیگر در موجودی فعال قرار ندارند.

حتی با وجود این عدم دقت، تحویل‌های انباشته نسبت به بررسی صرف آمار تدارکات یک سال خاص، دیدگاه بهتری درباره سطح کلی موجودی موشک SM-3 ارائه می‌دهد.

هیچ آماری نمی‌تواند دقیقاً منعکس‌کننده اعداد واقعی موجودی طبقه‌بندی‌شده باشد، اما تحویل‌های انباشته احتمالاً به رقم واقعی نزدیک‌تر از داده‌های یک سال تدارکاتی است.

پرسش ۴: هزینه و جدول زمانی برای تکمیل موجودی رهگیرهای SM-3 چقدر است؟

پاسخ ۴: حتی با وجود ذخایر مناسب رهگیر در کوتاه‌مدت، کنگره و وزارت دفاع باید نرخ مصرف رهگیرهای SM-3 را در تدوین برنامه‌های بلندمدت خود لحاظ کنند.

به عنوان مثال، کنگره می‌تواند بودجه تکمیلی، که مشمول سقف بودجه نمی‌شود، برای جایگزینی تسلیحات مصرف‌شده در دفاع از اسرائیل فراهم کند.

با این حال، هرگونه تصمیم برای افزایش خرید رهگیرها، مستلزم انتخاب‌های مهمی در زمینه هزینه، ترکیب آینده موجودی SM-3 و ظرفیت تولید خواهد بود.

اگر تکمیل و حفظ موجودی با کمترین هزینه، مهم‌ترین اولویت باشد، وزارت دفاع و کنگره باید خرید رهگیرهای SM-3 Block IB را از سر بگیرند.

همانطور که نمودار ۴ نشان می‌دهد، موشک‌های Block IB به مراتب ارزان‌تر از رهگیرهای Block IIA هستند.

برد نسبتاً کمتر رهگیرهای IB نیز به آن‌ها اجازه می‌دهد تا اهداف را در بازه‌های متفاوتی نسبت به نسخه IIA رهگیری کنند.

این مزیت هزینه همچنین امکان خرید تعداد بیشتری رهگیر یا تکمیل موجودی با هزینه کمتر را فراهم می‌کند.

البته، ماهیت عملیاتی پیچیده درگیری‌های پدافند هوایی و موشکی نشان می‌دهد که هزینه واحد نباید تنها متغیر مورد بررسی باشد.

تصمیم برای افزایش خرید رهگیرهای Block IB به جای نسخه پیشرفته‌تر Block IIA، با هزینه از دست دادن بخشی از قابلیت‌ها همراه خواهد بود.

رهگیرهای Block IIA عمدتاً به دلیل قابلیت‌های برترشان گران‌تر هستند.

لایحه بودجه پیشنهادی رئیس‌جمهور برای سال ۲۰۲۵، بودجه ادامه تولید جدید موشک‌های SM-3 Block IB را به عنوان بخشی از «تغییر در اولویت‌های وزارتخانه» حذف کرد، که نشان می‌دهد تهدیدات جدید نیازمند قابلیت‌های بیشتر Block IIA هستند.

اگر خط تولید SM-3 IB دوباره فعال نشود، کنگره و MDA می‌توانند با جایگزین کردن موشک‌های شلیک‌شده بر فراز اسرائیل با تعداد بیشتری Block IIA، این تغییر برنامه‌ریزی‌شده در موجودی موشک‌های SM-3 را تسریع کنند.

همانطور که پیشتر اشاره شد، هر تصمیمی برای افزایش خرید رهگیرها، مدتی طول می‌کشد تا به مرحله تولید برسد.

این انتخاب‌ها بر تولید در سال ۲۰۲۸ و پس از آن تأثیر خواهند گذاشت و تأثیر فوری قابل توجهی بر تحویل‌ها نخواهند داشت.

تأثیر کوتاه‌مدت افزایش خرید SM-3، ارائه یک سیگنال تقاضای واضح برای حمایت از سرمایه‌گذاری در تأسیسات و تجهیزات خواهد بود.

اما این به تنهایی کافی نیست. هر راه‌حل پایداری مستلزم آن است که کنگره و وزارت دفاع مشکلات مالی که بر حساب‌های خرید MDA فشار وارد می‌کنند را حل کرده و برای کمیت و ترکیب قابلیت‌های مورد نظر موشک‌های SM-3 در بودجه سال ۲۰۲۶ برنامه‌ریزی کنند.

گرچه نگرانی درباره تولید مهمات، اصلاحی بسیار دیرهنگام برای کمبود سرمایه‌گذاری‌های پیشین است، اما هر بار استفاده از رهگیرهای پدافند هوایی و موشکی لزوماً نیازمند جایگزینی فوری موجودی‌ها نیست.

ماهیت محدود بودجه دفاعی ایجاب می‌کند که سطوح خرید قبلی، فراتر از داده‌های یک سال، مورد توجه قرار گیرد تا اطمینان حاصل شود که سرمایه‌گذاری‌های آتی به سمت اولویت‌های درست هدایت می‌شوند.

خریدهای پیشین رهگیرهای SM-3، علی‌رغم کاهش بودجه خرید در بودجه ۲۰۲۵، موجودی مناسبی از این موشک‌ها را فراهم کرده است.

واکنش اغراق‌آمیز به این داده منفرد، خطر انحراف سرمایه‌گذاری‌ها از حوزه‌هایی که نیاز فوری‌تری دارند، مانند جایگزینی موشک‌های SM-2 استفاده‌شده در دریای سرخ با تعداد بیشتری SM-6، را به همراه دارد.