روزنامه داون(پاکستان) : «عروسی‌ها، تجارت و سوخت: چگونه جنگ ایران و اسرائیل بر جوامع مرزی در بلوچستان تأثیر می‌گذارد» | ۴ تیر ۱۴۰۴

در حالی که نگاه جهانی به منطقه مشرق دوخته شده، جنگ در کشور همسایه، زندگی روزمره را در ایالت بلوچستان پاکستان متوقف کرده است.

وقار بلوچ، ساکن شهر مرزی جهین در منطقه پنجگور بلوچستان، خود را برای مراسم عروسی‌اش در هفته آینده آماده کرده بود. اما اضطراب او به عنوان یک داماد، از جنس دیگری بود – نیمی از اعضای خانواده‌اش در ایران به سر می‌بردند، کشوری که درگیر جنگ با اسرائیل است.

رویارویی مداوم میان تهران و تل‌آویو، امواجی از تنش را در سراسر خاورمیانه به راه انداخته و هیچ یک از طرفین حاضر به کنار گذاشتن سلاح‌های خود نیستند. اما در حالی که توجه جهانی به منطقه مشرق معطوف است، این درگیری – که بیم آن می‌رود به یک جنگ جهانی سوم تبدیل شود – زندگی روزمره را در بلوچستان، بزرگترین و محروم‌ترین ایالت پاکستان، مختل ساخته است.

این ایالت که ۹۰۹ کیلومتر مرز مشترک با ایران دارد، از زمان آغاز جنگ ایران و اسرائیل، با کمبود مواد غذایی، افزایش شدید قیمت سوخت، خطر بیکاری و نگرانی‌های امنیتی فزاینده دست و پنجه نرم می‌کند. خانواده‌هایی مانند خانواده وقار، بار سنگین این تنش‌ها را به دوش می‌کشند.

او به وب‌سایت Dawn.com گفت: «یکی از عموهای پدری من ساکن ایران است و بسیاری از اعضای خانواده ما در آن سوی مرز زندگی می‌کنند.» وی افزود: «آنها دیگر نمی‌توانند در مراسم عروسی ما شرکت کنند.»

وقار همچنین اشاره کرد که چندین قلم از وسایل مورد نیاز برای عروسی او – از جمله لوازم الکترونیکی، جواهرات و عطرها – در شهر مرزی پروم متوقف شده و امکان انتقال آنها وجود ندارد. با این حال، او تصمیم گرفته است تاریخ عروسی را تغییر ندهد و امیدوار است که اوضاع به زودی آرام شود.

تنها چند روز پس از آغاز جنگ، پاکستان گذرگاه‌های مرزی خود با ایران را برای مدتی نامعلوم مسدود کرد. این گذرگاه‌ها شامل مرکز کلیدی تجارت و ترانزیت تفتان، و همچنین مسیرهای تردد عابران پیاده در دانوک، چیدگی و جیراک-پروم در مناطق پنجگور، کیچ، گوادر و واشوک می‌شود. در حالی که وزارت امور خارجه پاکستان پیشتر اعلام کرده بود که مرز کاملاً فعال است، ساکنان محلی این بیانیه را رد کرده و تأکید داشتند که تمامی گذرگاه‌ها مسدود شده‌اند.

در همین راستا، سرفراز بوگتی، وزیر اعلی ایالت بلوچستان، روز یکشنبه ریاست یک جلسه اضطراری سطح بالا را بر عهده داشت تا از تأمین مداوم مواد غذایی، سوخت و برق در شهرهای مرزی که به طور سنتی برای تأمین این مایحتاج به ایران وابسته بوده‌اند، اطمینان حاصل شود.

تجارت مرزی

زبیر بلوچ، یک بازرگان در منطقه پنجگور، برای امرار معاش خود به تجارت از طریق مرز ایران وابسته است. چند روز گذشته برای او، به بیان ملایم، بسیار دشوار بوده است.

او گفت: «اگر این وضعیت چند هفته دیگر ادامه یابد، مجبور خواهیم شد تحصیل فرزندانمان را متوقف کنیم. ما دیگر توانایی تأمین هزینه‌های آنها یا تعطیل نگه داشتن کسب‌وکار خود را برای مدت طولانی‌تری نداریم.»

همانند زبیر، حافظ مسلم، که در شهر مرزی ماشکیل زندگی می‌کند، احساس می‌کند که گویی زمان به عقب بازگشته است. او می‌گوید: «بازارها بسته‌اند … ما صدای اذان را از آن سوی مرز می‌شنویم، اما نمی‌توانیم به دیدار اعضای خانواده خود در آن طرف مرز برویم.»

افراد بسیاری مانند زبیر و حافظ در هر دو سوی مرز پاکستان و ایران وجود دارند که معیشت آنها به شدت به تجارت مرزی وابسته است. هرگونه درگیری در هر یک از این دو کشور، مستقیماً بر زندگی آنها و جوامع ساکن در نزدیکی گذرگاه‌های مرزی تأثیر می‌گذارد.

دکتر منظور بلوچ، اقتصاددان و معاون رئیس دانشگاه گوادر، توضیح داد: «بخش عمده کالاها، اجناس خوراکی و مصالح ساختمانی در این مناطق از طریق کانال‌های رسمی و غیررسمی وارد می‌شود.» او افزود: «میزان مصرف در این مناطق اندک است، اما این وضعیت تأثیرات عظیمی بر زنجیره ارزش تجارت و کسب‌وکار در هر دو سوی مرز دارد.»

بحران سوخت و غذا

درگیری مداوم در خاورمیانه نه تنها بر تجارت تأثیر گذاشته، بلکه جابجایی کالا و مردم را نیز در منطقه به شدت محدود کرده و منجر به کمبود مایحتاج روزانه در بخش‌هایی از بلوچستان، از جمله مرکز ایالت یعنی کویته، شده است.

غلام حسین بلوچ، یک بازرگان محلی در شهر ساحلی گوادر بلوچستان، توضیح داد: «اقلام نانوایی مانند بیسکویت، کیک، شیر خشک و دیگر مایحتاج پخت‌وپز در بلوچستان به شدت به واردات از ایران وابسته است.» او افزود که بسیاری از مناطق بلوچستان نیز برای تأمین گاز طبیعی مایع (LNG)، سوخت و برق به ایران متکی هستند.

حسین به Dawn.com گفت که از زمان آغاز جنگ، بحران سوخت ایالت را فرا گرفته است. «به دلیل این کمبودها، قیمت‌ها سر به فلک کشیده‌اند.» یک گزارش اطلاعاتی مشترک در سال ۲۰۲۴ نشان داد که روزانه نزدیک به ۱۰ میلیون لیتر بنزین و گازوئیل ایرانی از طریق مرزهای زمینی و دریایی وارد پاکستان می‌شود. این سوخت، که معمولاً تقریباً ۵۰ تا ۶۰ روپیه ارزان‌تر از منابع داخلی به فروش می‌رسد، برای مناطق دورافتاده بلوچستان – که پیشتر نیز فقیر و آسیب‌پذیر بوده‌اند – حیاتی است؛ مناطقی که حتی تأمین منابع سوخت محلی نیز به دلیل هزینه‌های بالای حمل‌ونقل در آنها دشوار است.

حافظ با تأسف گفت: «ما قادر به سفر به دیگر نقاط ایالت نیستیم.» او افزود: «من به‌ویژه نگرانم که اگر کسی به شدت بیمار شود و نیاز به درمان فوری داشته باشد … چگونه او را به بیمارستان‌های دیگر نقاط بلوچستان منتقل خواهیم کرد؟»

کمبود سوخت همچنین به شدت به بخش کشاورزی، تنها راه امرار معاش جایگزین برای ساکنان شهرهای مرزی، آسیب می‌زند.

وقار گفت: «هزینه راه‌اندازی تراکتورها و دیگر ماشین‌آلات، مانند موتورهای پمپاژ آب، به دلیل کمبود مداوم سوخت در مناطق مرزی ما، به‌ویژه در منطقه پروم در پنجگور، افزایش یافته است.»

ترس‌های ناگفته

با این حال، منطقه‌ای که بیشترین آسیب را از جنگ اسرائیل و ایران متحمل شده، بخش مکران است که عمدتاً برای تأمین برق خود به کشور همسایه وابسته است. قطعی برق در شهرهایی مانند گوادر، تربت و پنجگور می‌تواند زندگی روزمره، به‌ویژه فعالیت بیمارستان‌ها، کسب‌وکارها و مدارس را که به برق وابسته‌اند، به شدت تحت تأثیر قرار دهد.

فدا حسین دشتی، ساکن منطقه کیچ و رئیس سابق اتاق بازرگانی بلوچستان، به Dawn.com گفت که بخش‌های مکران و رخشان ایالت نیز کاملاً به تجارت غیررسمی با ایران وابسته هستند. او با تأسف اظهار داشت: «در چند روز گذشته، سبزیجات و محصولات تازه که برای صادرات به ایران آماده شده بودند، در اینجا متوقف شده و امکان ارسال آنها وجود ندارد.»

دشتی ادامه داد، نگرانی فزاینده دیگر، هجوم احتمالی پناهندگان در صورت ادامه درگیری‌هاست. او به یاد آورد که چگونه همین مسئله در دهه ۱۹۸۰ میلادی بر اقتصاد محلی تأثیر گذاشت و روابط میان خانواده‌های بلوچ در دو سوی مرز را مختل کرد.

او گفت: «ورود تعداد زیادی از آوارگان می‌تواند جوامع مرزی که پیشتر نیز فقیر بوده‌اند را در اینجا تحت فشار قرار دهد و در نهایت، سنت ریشه‌دار ‘مهمان‌نوازی بلوچ’ را به چالش بکشد.»

خطر افزایش شبه‌نظامی‌گری

طی چند دهه گذشته، هر دو ایالت بلوچستان پاکستان و استان سیستان و بلوچستان ایران شاهد فعالیت‌های شبه‌نظامی سکولار و درگیری‌های مسلحانه قومی-مذهبی بوده‌اند. در این سوی مرز، شبه‌نظامیان به دنبال «جدایی‌طلبی» هستند. در آن سو، مبارزه عمدتاً بر سر حقوق جمعیت مسلمان سنی و قوم بلوچ متمرکز است.

به گفته تحلیلگران امنیتی، در بحبوحه تنش‌های کنونی، چندین گروه شبه‌نظامی سکولار بلوچ با اهداف فرامرزی، به نظر می‌رسد در حال آماده شدن برای «استفاده از فرصت» هستند. از جمله این گروه‌ها می‌توان به جیش‌العدل (ارتش عدالت) با گرایش قومی-مذهبی، ارتش ملی‌گرای بلوچ (BNA-بیبرگ) و جنبش بلوچستان آزاد (FBM) اشاره کرد. این گروه‌ها یا به طور تلویحی یا آشکارا، قصد خود را برای بهره‌برداری از درگیری ایران و اسرائیل در منطقه اعلام کرده‌اند.

ملک سراج اکبر، روزنامه‌نگاری که به طور گسترده درگیری‌های مسلحانه در بلوچستان را پوشش داده است، به Dawn.com گفت: «جنگ، خطر انحراف توجه و منابع ایران از استان سیستان و بلوچستان این کشور را در پی دارد.» او افزود: «مسیر این وضعیت به طور قابل توجهی تحت تأثیر موضع پاکستان در قبال جنگ قرار خواهد گرفت. اگر ایالات متحده، پاکستان را برای عدم حمایت از ایران تحت فشار قرار دهد، مناطق مرزی مشترک با ایران ممکن است به طور فزاینده‌ای در معرض حملات گروه‌های شبه‌نظامی سنی قرار گیرند.»

او ادامه داد، در چنین سناریویی، بعید است پاکستان با این گروه‌ها برخورد کند، زیرا آنها بیشتر با هویت مذهبی سنی خود شناخته می‌شوند تا ریشه‌های قومی بلوچشان.

اکبر درباره تأثیر جنگ و عوامل محرک بر دیگر شبه‌نظامیان بلوچ فعال در پاکستان گفت: «انتظار می‌رود دولت، امنیت را در امتداد مرز بلوچستان خود، به‌ویژه در مناطق همجوار با ایران، تقویت کند. این اقدام ممکن است به طور غیرمستقیم به نفع گروه‌های شبه‌نظامی سنی باشد، اما بعید است فرصت معناداری برای جناح‌های ملی‌گرای بلوچ با گرایش چپ ایجاد کند. یک مرز به شدت تحت نظارت و امنیتی، عملیات فرامرزی را پیچیده ساخته و انجام حملات در داخل پاکستان و فرار به ایران را برای شورشیان بلوچ دشوارتر خواهد کرد.»

او گفت: «اتحاد میان ملی‌گرایان بلوچ و شبه‌نظامیان سنی، موقتی خواهد بود اما به دلیل اختلافات ایدئولوژیک آنها، نویدبخش یک همکاری بلندمدت نیست.» این اقدام از سوی گروه‌های شبه‌نظامی سکولار بلوچ، تلاشی برای «گسترش منابع» و ورود به این عرصه خواهد بود.

این تحلیلگر افزود: «از قضا، فروپاشی رژیم کنونی ایران برخلاف منافع ملی‌گرایان بلوچ در پاکستان خواهد بود، زیرا منجر به ظهور افراط‌گرایان سنی می‌شود که احتمالاً همانند طالبان با ملی‌گرایان پشتون در ایالت خیبرپختونخوا و مناطق قبایلی فدرال رفتار خواهند کرد.»

با این حال، در حال حاضر، جمعیت محلی در هر دو سوی مرز با نگرانی منتظر هستند و امیدوارند آتش‌بس اعلام‌شده توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، پابرجا بماند و آنها بتوانند به زندگی روزمره خود بازگردند.