اکونومیست: “پایانی آرام برای دوران صلح‌بانی چندجانبه” | ۱۲ دی ۱۴۰۳
آیا پایان دوران صلح‌بانی چندجانبه پیامدهای بدتری برای آفریقا به همراه خواهد داشت؟
⏳ مدت زمان مطالعه: ۹ دقیقه | ✏️ ناشر/نویسنده: اکونومیست | 📅 تاریخ: ۱۲ دی ۱۴۰۳
⚠️ هشدار: بازنشر این مقاله با هدف ارائه دیدگاه‌های متنوع صورت گرفته و به معنای تأیید یا پذیرش مسئولیت دیدگاه‌های مطرح‌شده نیست.
دوران صلح‌بانی چندجانبه به پایانی ناخوشایند نزدیک می‌شود
سال جدید قرار بود آغازگر دورانی نو در همکاری چندجانبه باشد. نیروی صلح‌بانی کوچک‌تر شده‌ای که توسط اتحادیه آفریقا (AU) سازماندهی و عمدتاً توسط سازمان ملل متحد تأمین مالی می‌شود، قرار بود از اول ژانویه مبارزه با جهادی‌ها در سومالی را آغاز کند و جایگزین مأموریتی شود که اتحادیه اروپا با اکراه آن را تأمین مالی می‌کرد. این برنامه قرار بود راه را برای عملیات مشابه در سایر مناطق باز کند و از این پس نیروهای آفریقایی تضمین دریافت بودجه‌ای قابل‌اعتماد برای مقابله با شورش‌ها را داشته باشند. شورای امنیت سازمان ملل این مأموریت سومالی را در ۲۷ دسامبر تأیید کرد. اما بعید است که این مأموریت به اهداف والای خود برسد. تا پایان سال ۲۰۲۴، دیپلمات‌ها هنوز مشخص نکرده بودند چه کسانی هزینه آن را تأمین می‌کنند و کدام کشورها نیروهای صلح‌بان اعزام خواهند کرد.
چالش‌های گسترده‌تر صلح‌بانی در آفریقا
این ماجرا چالش‌های گسترده‌تری را که صلح‌بانی چندجانبه در آفریقا با آن مواجه است برجسته می‌کند. با شدت گرفتن رقابت‌های ژئوپولیتیک، سازمان ملل و اتحادیه آفریقا برای سازماندهی و تأمین مالی مأموریت‌های قوی صلح‌بانی با مشکلات بیشتری روبرو هستند. در حالی که دولت‌های آفریقایی برای مقابله با تهدیدات امنیتی جدید به گزینه‌های جایگزین مانند شرکت‌های نظامی خصوصی روی می‌آورند، صلح‌بانی به قربانی دیگری از جهان چندقطبی امروزی تبدیل شده است.
چرا صلح‌بانی اهمیت دارد؟
نیروهای صلح‌بان به حمایت از حکومت‌های ضعیف و غیرمشروع متهم شده‌اند. آن‌ها اغلب در جلوگیری از فجایع یا اجرای توافقاتی که برای نظارت بر آن‌ها اعزام شده‌اند، شکست خورده‌اند. گزارش‌هایی از فساد و سوءاستفاده جنسی نیز به وفور وجود دارد. با این حال، آفریقا، که میزبان بیشترین تعداد نیروهای صلح‌بان در جهان است، احتمالاً در صورت کاهش اهمیت آن‌ها آسیب خواهد دید.
این وضعیت مدت‌ها در حال شکل‌گیری بوده است. صلح‌بانی در آفریقا در دهه ۲۰۰۰ موفقیت‌هایی داشت و به جلوگیری از بازگشت کشورهایی مانند لیبریا و سیرالئون به جنگ داخلی کمک کرد و آن‌ها را به سمت انتخابات سوق داد. اما از سال ۲۰۱۴ تاکنون هیچ مأموریت جدیدی در آفریقا توسط سازمان ملل آغاز نشده است. در سال ۲۰۲۳، صلح‌بانان پس از یک دهه مبارزه بی‌نتیجه با جهادی‌ها از مالی خارج شدند. دولت کنگو نیز خواستار خروج نیروهای سازمان ملل است. با اینکه گزارش سازمان ملل در ماه سپتامبر خواستار نیروی مستقل برای حفاظت از غیرنظامیان در سودان جنگ‌زده شد، شورای امنیت و اتحادیه آفریقا هنوز به توافقی برای اعزام چنین نیرویی نزدیک نشده‌اند.
مشکل تأمین مالی مأموریت‌ها
یکی از مشکلاتی که مأموریت صلح‌بانی سومالی به آن اشاره می‌کند، مسئله تأمین مالی است. قطعنامه سازمان ملل که این مأموریت را تأیید کرد، تصمیم‌گیری درباره منابع مالی را به اواسط سال ۲۰۲۵ موکول کرده است. بودجه کلی صلح‌بانی سازمان ملل بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۴ بیش از ۲ میلیارد دلار کاهش یافته و از ۸ میلیارد دلار به حدود ۶ میلیارد دلار رسیده است، در حالی که نیروهای صلح‌بان با تهدیدات پیچیده‌تری مواجه بوده‌اند. نیکلاس هیسم، که ریاست مأموریت سازمان ملل در سودان جنوبی را بر عهده دارد، می‌گوید که نیروهای او باید همزمان با «شش جنگ داخلی کوچک» مقابله کنند، مذاکرات صلح محلی را میانجی‌گری کنند و کشور را برای انتخابات آماده کنند. او می‌گوید: «اگر انتظارات زیاد و منابع کم باشد، به نتیجه دلخواه نمی‌رسید.»
این وضعیت مشروعیت نیروهایی را که وظیفه آن‌ها حفظ صلح است، تضعیف می‌کند. کامفورت ارو، که ریاست گروه بحران بین‌المللی در بروکسل را بر عهده دارد، می‌گوید: «غیرنظامیان مأموریت‌ها را با امنیتی که ارائه می‌دهند یا نمی‌دهند، قضاوت می‌کنند.» بسیاری از مردم کنگو، که نیروهای سازمان ملل ۲۵ سال است در آن حضور دارند، این نیروها را ناتوان در مقابله با گروه‌های مسلحی می‌دانند که همچنان آن‌ها را تهدید می‌کنند.
تغییر ماهیت درگیری‌ها در آفریقا
در حالی که نقش صلح‌بانان از نظارت بر آتش‌بس به «ایجاد صلح» و جلوگیری از فجایع گسترش یافته است، محدودیت‌های سخت‌گیرانه در اجازه دادن به آن‌ها برای جنگیدن، اغلب آن‌ها را ضعیف نشان می‌دهد. درگیری‌ها اغلب مرزهای ملی را در می‌نوردد و بسیاری از گروه‌های درگیر، جهادی‌های افراطی هستند. در برابر چنین دشمنانی، بسیاری از دولت‌های آفریقایی علاقه کمتری به مذاکره نشان می‌دهند و صلح‌بانان را بی‌اثر می‌دانند. یکی از دیپلمات‌های اتحادیه آفریقا با عصبانیت می‌پرسد: «مأموریت صلح چه معنایی دارد وقتی با تروریسم روبرو هستید؟»
افزایش اختلافات ژئوپولیتیک
تا همین اواخر، صلح‌بانی نسبتاً از درگیری‌های ژئوپولیتیک دور مانده بود. آرتور بوتلیس، صلح‌بان سابق و نویسنده کتابی درباره این موضوع، می‌گوید: «صلح‌بانی یکی از آخرین حوزه‌هایی بود که در شورای امنیت بر سر آن توافق وجود داشت.» اما در سال ۲۰۱۸، روسیه و چین شروع به خودداری از رأی مثبت به قطعنامه‌های صلح‌بانی کردند و این روند پس از تهاجم روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ شدت گرفت. از آن زمان، روسیه به بسته شدن مأموریت سازمان ملل در مالی کمک کرده، پس از ورود نیروهای گروه واگنر به این کشور. گفته می‌شود که جنگجویان واگنر به مسئولان سازمان ملل در جمهوری آفریقای مرکزی نیز تهدید کرده‌اند.
افول همکاری‌های چندجانبه
بسیاری از دولت‌های اتحادیه آفریقا، در ابراز نفرت خود از چندجانبه‌گرایی، رویکردی ملی‌گرایانه پیش گرفته‌اند. مأموریت جدید اتحادیه آفریقا در سومالی به دلیل اختلاف میان سومالی و اتیوپی با مشکل مواجه شده است. در سال ۲۰۲۴، مأموریت حفاظت از غیرنظامیان در سودان به دلیل اعتراض رهبران این کشور لغو شد، در حالی که در سال ۲۰۰۴، اتحادیه آفریقا توانسته بود اعتراضات مشابه عمر البشیر، دیکتاتور وقت سودان را نادیده بگیرد. سولومون درسوی از اندیشکده آمانی آفریقا در اتیوپی می‌گوید: «با یک استراتژی سیاسی واضح و منسجم، منطقه می‌تواند دولت میزبان را برای پذیرش مأموریت صلح‌بانی متقاعد کند یا دست‌کم سکوت آن را جلب کند.» اما چنین اجماعی در قاره امروز وجود ندارد.
بنابراین نقش صلح‌بانان احتمالاً همچنان رو به کاهش خواهد بود. آقای بوتلیس می‌گوید: «بعید است که به این زودی‌ها مأموریت صلح‌بانی بزرگ و چندبعدی دیگری را ببینیم.» انتظار می‌رود دونالد ترامپ سهم آمریکا در بودجه صلح‌بانی سازمان ملل را کاهش دهد که می‌تواند بودجه کوچک‌شده آن را یک‌سوم دیگر کاهش دهد. مکانیزم پیشنهادی تأمین مالی مأموریت‌های جدید اتحادیه آفریقا ممکن است به کلی منتفی شود.
شرکت‌های نظامی خصوصی مانند گروه آفریقا کور روسیه (واگنر با نام جدید) و شرکت سادات ترکیه احتمالاً از این شرایط بهره خواهند برد. کشورهای دیگری نیز برای اجاره نیروهای نظامی خود آماده هستند. رواندا، که به دولت‌های موزامبیک و جمهوری آفریقای مرکزی کمک کرده است، امیدوار است نیروهای خود را به سایر کشورها نیز عرضه کند. امارات متحده عربی، که پیش از این یکی از بزرگ‌ترین تأمین‌کنندگان سلاح در آفریقا بوده، در فکر ایجاد یک لژیون خارجی است.
این فضای امنیتی چندپاره احتمالاً برای آفریقایی‌ها بدتر خواهد بود. با وجود تمام نقص‌ها، بیشتر مأموریت‌های صلح‌بانی حداقل دارای مأموریت حفاظت از غیرنظامیان و توجه به حقوق بشر بودند. شرکت‌های خصوصی یا ارتش‌های ملی که جای آن‌ها را می‌گیرند، به ندرت چنین ملاحظاتی دارند.
