نشریه اکونومیست : «آیا جنگ ایران بحران پناهندگی به راه خواهد انداخت؟» | ۲۹ خرداد ۱۴۰۴

مردم در حال فرار از شهرهای بزرگ هستند. مرزها آرام‌اند – فعلاً

از زمان آغاز حملات اسرائیل، تهران در وحشت فرو رفته است. به گفته گروه «فعالان حقوق بشر»، یک گروه مستقر در واشنگتن، تاکنون حداقل ۵۸۵ ایرانی کشته شده‌اند. اما اسرائیل می‌گوید حداقل یک هفته دیگر حملات هوایی را ادامه خواهد داد. این جنگ هنوز هم می‌تواند به یک آتش‌سوزی تمام‌عیار منطقه‌ای تبدیل شود. همچنین ممکن است رژیم روحانیون ایران نیز سقوط کند. در این میان، خدمات اولیه در حال فروپاشی است. حملات سایبری بانک‌ها را از کار انداخته‌اند. بیشتر مغازه‌ها تعطیل شده‌اند و پرستاران در حالی بیمارستان‌ها را ترک می‌کنند که برای مقابله با هجوم مجروحان آماده می‌شوند.

هزاران نفر از مردم وحشت‌زده در حال فرار از تهران و سایر شهرهایی هستند که مورد حمله قرار گرفته‌اند و آنها را به شهرهای ارواح تبدیل کرده‌اند. با بسته شدن فرودگاه‌ها، تنها راه‌های خروج جاده‌ای است. پست‌های رسانه‌های اجتماعی ترافیک‌های سنگینی را نشان می‌دهند. کشورهای همسایه در حال بررسی این موضوع هستند که در صورت سرازیر شدن سیل جمعیت به خارج از مرزهای ایران، چگونه واکنش نشان دهند. بسیاری بحران ناشی از جنگ داخلی سوریه را به یاد می‌آورند که منجر به خروج ۶ میلیون پناهنده شد. تاکنون خروج از ایران بسیار اندک بوده، اما این وضعیت می‌تواند تغییر کند.

بسیاری از کسانی که از تهران فرار می‌کنند به سمت شمال، به مناطق کمتر شهری نزدیک دریای خزر، در حدود ۱۰۰ کیلومتری، می‌روند. حتی این سفر نیز طاقت‌فرساست. جاده‌ها مسدود و بنزین کمیاب است، که نشان‌دهنده خرید از روی وحشت و شاید حملات اسرائیل به تأسیسات نفتی است. سیگنال‌های تلفن همراه دیگر قابل اعتماد نیستند. یک نفر در خارج از کشور می‌گوید که خانواده‌اش در داخل کشور بیش از ۱۲ ساعت، به جای چهار ساعت معمول، طول کشیده تا به منطقه کوهستانی گیلان در کنار ساحل برسند. او می‌گوید که هنگام رانندگی «توپخانه در آسمان و آتش‌سوزی در پس‌زمینه» را دیده‌اند. برنامه آنها ماندن در کشور است. «آنها نمی‌خواهند ایران را ترک کنند، اینجا خانه آنهاست.»

اینکه آیا هرج و مرج داخل ایران در محدوده قلمرو آن مهار خواهد شد یا خیر، باید دید. پس از آنکه روحانیون یک انقلاب مردمی را ربودند و جمهوری اسلامی را در سال ۱۹۷۹ تأسیس کردند، یک خروج گسترده و فوری رخ داد. تعداد مهاجران ایرانی خارج از کشور از ۴۸۰,۰۰۰ نفر در سال ۱۹۷۸ به بیش از ۸۳۰,۰۰۰ نفر تا سال ۱۹۸۰ افزایش یافت. تا سال ۱۹۹۰ این رقم به حدود ۱.۲۵ میلیون نفر رسیده بود. افرادی که رفتند به ارمنستان و آذربایجان شوروی در شمال، عراق و ترکیه در غرب، و ترکمنستان، افغانستان و پاکستان در شرق رفتند. برخی از ایرانیان در نهایت به آمریکا و اروپای غربی راه یافتند. اخیراً، نابسامانی اقتصادی ایران باعث جهش دیگری شده است. طبق برخی برآوردها، اکنون تا ۸ میلیون ایرانی در خارج از کشور زندگی می‌کنند. ۹۲ میلیون نفر دیگر در داخل کشور زندگی می‌کنند.

از ۱۳ ژوئن، بیش از ۶۰۰ تبعه خارجی به آذربایجان گریخته‌اند. اما برای ایرانیان عادی، مسیرهای خروج واضح از طریق ترکیه و ارمنستان است، جایی که می‌توانند بدون ویزا سفر کنند. اکونومیست با کارکنان تعدادی هتل و رستوران در دو شهر مرزی در استان‌های حکاری و وان، در جنوب شرقی ترکیه، هم‌مرز با ایران، صحبت کرده است. آنها گزارش می‌دهند که تاکنون خروج جمعیت اندک بوده و شاید ۵۰ تا ۱۰۰ خودرو بیشتر از حد معمول در روزهای اخیر از مرز ایران عبور و مرور کرده‌اند. یکی از کارگران با ناراحتی می‌گوید: «هتل سه سال است که خالی است و هنوز هم خالی است.»

شاید این خروج هرگز اتفاق نیفتد. با این حال، ممکن است فقط مسئله زمان باشد. مرز ترکیه ۶۴۰ کیلومتر از تهران فاصله دارد. تصاویر ماهواره‌ای از آتش‌سوزی‌ها نشان‌دهنده اختلال در طول مسیر، در شمال غربی است. این بدان معناست که جریان مردم ممکن است هفته‌ها طول بکشد تا ظاهر شود. برخی در حال حاضر مینی‌بوس‌هایی را برای تلاش جهت ورود به عراق کرایه می‌کنند. مقامات در منطقه خودمختار کردستان عراق می‌گویند که شاهد ورود کردهای ایرانی بوده‌اند.

دولت‌های منطقه هیچ ریسکی نمی‌کنند. آنها بیم آن دارند که گروه‌های جدایی‌طلب، شبه‌نظامیان ایرانی و حتی جاسوسان اسرائیلی وارد قلمرو آنها شوند. بیش از همه، آنها نگران هجوم گسترده پناهندگان هستند. در ۱۶ ژوئن، گزارش‌هایی مبنی بر بسته شدن مسیرهای زمینی پاکستان از ایران منتشر شد. به گفته یک فرد مطلع از تفکر دولت در ترکیه، این کشور شش تا هفت سال است که مرز جنوبی خود را برای مقابله با موج‌های جدید مهاجرت نامنظم از عراق، سوریه و ایران آماده می‌کند و اکنون دیوارها و موانع جدید، پهپادها و فناوری رادار مستقر شده‌اند. اگر جنگ تشدید شود یا رژیم متزلزل شود، این سیستم به زودی در معرض یک آزمون بزرگ قرار خواهد گرفت. ■