نشریه اکونومیست : «موفقیت ساحل عاج، راز پنهان آفریقاست» | ۳۰ اسفند ۱۴۰۳

مقدمه: چگونه موفق شده است از همتایان خود پیشی بگیرد؟

والدین او در دهه ۱۹۸۰، نزدیک به پایان دوره‌ای از رشد اقتصادی استثنایی که اقتصاددانان آن را «معجزه ساحل عاج» نامیدند، به ساحل عاج نقل مکان کردند. آن‌ها برای کار آمدند، جذب باز بودن و ثروت کشور شدند. برنارد آییته، مدیر ۳۸ ساله صندوق پوشش ریسک که ترکیبی از تبار نیجریه‌ای، بنینی، توگویی و غنائی دارد، در آنجا بزرگ شد، اما بعداً در فرانسه تحصیل و کار کرد. یک دهه پیش او، همراه با دیگرانی که حس می‌کردند کشور در آستانه یک چرخش است، بازگشت. او می‌گوید: «این کشور متبرک است.» «هر چیزی را که امتحان کنی می‌تواند کار کند.»

در جایی که با جنگ، کودتاهای نظامی یا جهادگرایی دست به گریبان نیست، بخش زیادی از آفریقا با رکود اقتصادی و نرخ تورم دو رقمی مبارزه می‌کند. ساحل عاج، کشوری با ۳۱ میلیون نفر جمعیت در غرب این قاره، یک استثنای نادر است. این کشور که توسط دو جنگ داخلی، یکی از ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۷ و دیگری در ۲۰۱۰-۱۱، ویران شده بود، از آن زمان رنسانس قابل توجهی را تجربه کرده است. دستیابی به وضعیت درآمد متوسط بالا در پنج سال آینده، همانطور که دولت امیدوار است، اکنون ممکن به نظر می‌رسد. همانطور که شهروندانش برای رأی دادن در انتخابات ریاست جمهوری در اواخر امسال آماده می‌شوند، آیا معجزه دوم ساحل عاج می‌تواند در راه باشد؟

شاخص‌های اقتصادی نشان می‌دهند که ممکن است چنین باشد. اقتصاد بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۳ به طور متوسط سالانه ۷ درصد رشد کرد و برآوردها برای سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ طبق گفته صندوق بین‌المللی پول حدود ۶.۵ درصد است. رشد حتی در طول همه‌گیری کووید-۱۹ ادامه یافت. همزمان، نرخ تورم نسبتاً پایین باقی مانده است. در سال ۲۰۲۴، ۳.۸ درصد بود، در حالی که میانگین غرب آفریقا ۲۱.۶ درصد بود. کسری مالی، اگرچه بالاست، در حال کاهش است. بیکاری جوانان، که در سراسر بقیه قاره ریشه‌دار شده است، تنها ۵ درصد است. در آخرین نظرسنجی جوانان آفریقا، که توسط یک موسسه خیریه آفریقای جنوبی در سال ۲۰۲۴ انجام شد، ساحل عاج تنها کشوری بود که اکثریت گفتند یافتن شغل آسان است. با ۲۹۰۰ دلار در سال، تولید ناخالص داخلی سرانه بالاترین میزان در غرب آفریقا به جز کیپ ورد کوچک است.

چه چیزی باعث این رونق شده است؟ این رونق آنقدر پایدار است که نمی‌توان آن را صرفاً با بازگشت پس از جنگ توضیح داد. پاسخ، سیاست اقتصادی معقول است. یک عامل، تنوع‌بخشی است. اولین معجزه ساحل عاج ناشی از جهش در تولید کاکائو بود که همچنان بزرگترین تولیدکننده جهان است. اما سهم کشاورزی در حال کاهش بوده است. در سال ۲۰۲۲ خدمات بیش از نیمی از تولید ناخالص داخلی و فعالیت صنعتی حدود یک چهارم را تشکیل می‌داد که از ۱۶ درصد در سال ۲۰۰۰ افزایش یافته بود و به کشور اجازه می‌داد نوسانات تولید و قیمت کاکائو را پشت سر بگذارد.

جرقه دیگر، سرمایه است. برخلاف بسیاری از همسایگان، ساحل عاج در حال جذب سرمایه‌گذاری خصوصی است و جریان‌های ورودی در دهه گذشته به طور متوسط سالانه ۸.۶ درصد رشد کرده‌اند. بین سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۴ بیش از هر کشور فرانکوفون غرب آفریقای دیگری بودجه سهام خصوصی دریافت کرد. شرکت‌های خارجی از بانک‌ها و فین‌تک‌ها حمایت می‌کنند، اما همچنین از شرکت‌های تولیدی و بسته‌بندی. طبق گفته بانک توسعه آفریقا (AfDB)، ساحل عاج کوچکترین «شکاف تأمین مالی» را در قاره دارد، ارزیابی‌ای از میزان پولی که کشورها برای دستیابی به آنچه بانک «تحول ساختاری» می‌نامد، کم دارند.

بخشی از این به لطف دولت آلاسان واتارا، معاون سابق مدیر صندوق بین‌المللی پول که از سال ۲۰۱۰ رئیس جمهور بوده است، بوده است. او با انرژی کشورش را در خارج از کشور ترویج داده است. یک کد سرمایه‌گذاری که در سال ۲۰۱۸ اجرا شد، مزایای مالیاتی و معافیت‌های گمرکی را به سرمایه‌گذارانی که هزینه‌های کلان می‌کنند و به صورت محلی استخدام می‌کنند، ارائه می‌دهد و کد قبلی را که در سال ۲۰۱۲ تصویب شده بود، بهبود می‌بخشد. آقای آییته، مدیر صندوق پوشش ریسک، می‌گوید این سیاست نه تنها رشد را تقویت کرده، بلکه کشور را سرگرم‌کننده‌تر کرده و سرمایه‌گذاری در گردشگری و مهمان‌نوازی را تغذیه کرده است.

دولت همچنین پول خود را صرف چیزهای مفیدی مانند زیرساخت‌ها کرده است. جاده‌ها و پل‌های جدید همه جا در حال ظهور هستند (خبرنگار شما از روی پلی عبور کرد که آنقدر جدید بود که گوگل مپس هنوز نامی به آن نداده بود). رانندگی از آبیجان، پایتخت تجاری، به شهر بندری سن پدرو قبلاً هشت ساعت طول می‌کشید. اکنون چهار ساعت طول می‌کشد. دولت همچنین در بهبود دسترسی به برق سرمایه‌گذاری کرده است. در سال ۲۰۱۳ تنها ۳۴ درصد از اهالی ساحل عاج به شبکه برق متصل بودند. برخی آمارها رقم اخیر را ۹۴ درصد نشان می‌دهند.

این کشور امیدوار است با گسترش اکتشاف نفت و گاز، اقتصاد را در حال رشد نگه دارد. انی، یک شرکت انرژی ایتالیایی، ۱۰ میلیارد دلار در بالین، میدانی در سواحل، سرمایه‌گذاری می‌کند. فاز دوم تولید خود را در دسامبر آغاز کرد و روزانه ۷۰ میلیون فوت مکعب گاز و ۶۰۰۰۰ بشکه نفت تولید می‌کند. آقای واتارا گفته است تولید نفت تا سال ۲۰۲۷ می‌تواند به ۲۰۰۰۰۰ بشکه در روز برسد.

موفقیت ساحل عاج بدون قید و شرط نیست. کارآفرینان از کمبود مهارت در میان جوانان گله می‌کنند، که با توجه به اینکه جنگ داخلی بیشتر مدارس را ویران کرد، جای تعجب ندارد. با توجه به تأثیر تغییرات اقلیمی، اکتشاف نفت و گاز ممکن است بهترین راه برای حفظ رشد آینده نباشد.

جدی‌ترین تهدید برای کشور، سیاست آن است. آقای واتارا، که ۸۳ ساله است، سومین دوره ریاست جمهوری خود را در مخالفت با محدودیت دو دوره‌ای قانون اساسی، در انتخاباتی که توسط مخالفان تحریم شد، به دست آورد. بدون جانشینی در چشم‌انداز، او ممکن است قصد داشته باشد برای چهارمین دوره نامزد شود. دومین جنگ داخلی کشور پس از آن آغاز شد که لوران باگبو، سلف آقای واتارا، از پذیرش شکست در انتخابات ۲۰۱۰ خودداری کرد. آقای باگبو در تلاش است تا در لیست نامزدهای انتخابات امسال قرار گیرد و شبح خشونت پس از رأی‌گیری را افزایش می‌دهد.

اهالی ساحل عاج باید امیدوار باشند که انتخابات به طور مسالمت‌آمیز برگزار شود و آقای واتارا راه را برای جانشینی باز کند. همانطور که یکی از مقامات AfDB می‌گوید، برخلاف سایر نقاط غرب آفریقا، «هیچ کس در ساحل عاج وضعیت بدتری نسبت به ۱۵ سال پیش ندارد». اما این همچنین به این معنی است که آن‌ها چیزی برای از دست دادن دارند.