نشریه فارن پالیسی : “حکومت نظامی پاسخ درگیری‌های سودان نیست” | ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۴

ماه گذشته، با گذشت دو سال از جنگ در سودان، محمد حمدان دقلو، معروف به حمیدتی – رئیس نیروهای شبه‌نظامی پشتیبانی سریع (RSF) – اعلام کرد که RSF در حال تأسیس یک دولت موازی در دارفور است.

در همین حال، در لاهه، یک پرونده پر سر و صدا که توسط نیروهای مسلح سودان (SAF) – با این ادعا که امارات متحده عربی با حمایت از کارزار RSF در سودان، کنوانسیون نسل‌کشی سازمان ملل را نقض کرده است – توجه جهانی را به خود جلب کرده و وجهه ارتش را تقویت کرده است. اگرچه دادگاه عالی این هفته این پرونده را رد کرد، اما رهبری SAF، به رهبری عبدالفتاح البرهان، در دو ماه گذشته با موفقیت از آن برای کسب منافع سیاسی استفاده کرد.

در بحبوحه درگیری مداوم، آوارگی و وحشت در سودان، به نظر می‌رسد که هر دو طرف متخاصم به طور فزاینده‌ای بر جلب لطف داخلی و بین‌المللی متمرکز شده‌اند. علیرغم درگیری‌ای که آنها بر مردم سودان تحمیل کرده‌اند، RSF و SAF هدف مشترکی برای حفظ حکومت نظامی و استبدادی در کشور دارند. اما در نهایت، یک آتش‌بس موفق، فرآیند بازسازی و صلح پایدار نیازمند رهبری سیاسی است که از هیچ‌کدام از این دو نیرو نشأت نگیرد.

سرنگونی عمر البشیر، دیکتاتوری که سه دهه بر سودان حکومت کرد، در سال ۲۰۱۹، با هدف آغاز رهبری مدنی، حرکت کشور به سمت حکومت دموکراتیک و احیای یک اقتصاد ورشکسته بود. برای اطمینان از آتش‌بسی که به جامعه سودان اجازه بازسازی مناسب را بدهد، رهبران جامعه مدنی که در طول جنگ در خط مقدم تلاش‌های کمک‌های متقابل بوده‌اند، باید بلندترین صدا در هر میز مذاکره‌ای باشند.

رهبری پس از جنگ سودان باید خواسته‌های انقلاب مدنی را بازتاب دهد – نه اینکه از آسیب‌پذیری کنونی کشور سوءاستفاده کند.

جنایات RSF و گزینه‌های نامناسب برای حکومت

RSF هرگز از «صلح و وحدت» حمایت نکرده است، همانطور که در اعلامیه خود در مورد دولت موازی ادعا کرد – این گروه از جنجوید، گروه شبه‌نظامی که در اوایل دهه ۲۰۰۰ کارزارهای نسل‌کشی را علیه قبایل غیرعرب در دارفور به راه انداخت، تکامل یافته است. در دو سال گذشته، جنگجویان RSF به حملات وحشیانه خود در سراسر سودان، به ویژه در ایالت دارفور شمالی، ادامه داده‌اند. از اوایل سال ۲۰۲۴، RSF به غیرنظامیان در سراسر الفاشر، مرکز ایالت، حمله کرده و آنها را کشته است. امسال، این شبه‌نظامیان به اردوگاه پناهندگان زمزم در همان نزدیکی، یکی از بزرگترین اردوگاه‌های کشور، یورش بردند. چنین حملاتی هم سازمان‌های امدادی محلی و هم بین‌المللی را مجبور به توقف کار خود در این منطقه قحطی‌زده کرده است.

در هفته‌های پایانی دوره ریاست جمهوری جو بایدن، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه وقت، اعلام کرد که نیروهای همسو با RSF در حال ارتکاب نسل‌کشی در سودان هستند و آنها را به مشارکت در پاکسازی قومی، خشونت جنسی گسترده و جنایات علیه بشریت متهم کرد.

این تعیین نسل‌کشی توسط یک مأموریت حقیقت‌یاب سازمان ملل در سال گذشته حمایت شد که شواهدی از نقض‌هایی را یافت که «ممکن است به جنایات جنگی و جنایات علیه بشریت منجر شود». توجه فزاینده به جنایات مرتکب شده توسط RSF، اعلام یک دولت رقیب را وحشتناک‌تر می‌کند. تحت سیستم موازی پیشنهادی RSF، این گروه شبه‌نظامی بر سنگرهای فعلی خود – عمدتاً در غرب و جنوب سودان، از جمله یک اردوگاه آوارگان در شمال دارفور که سربازانش ماه گذشته صدها نفر را در آنجا کشتند، بر اساس تخمین‌های سازمان ملل – حکومت خواهد کرد.

اگرچه چندین نهاد بین‌المللی، از جمله اتحادیه آفریقا و اتحادیه اروپا، به سرعت پیشنهاد دولت موازی را محکوم کردند، اما RSF و متحدانش ماه‌هاست که برای آن آماده می‌شوند، از جمله با برگزاری یک نشست پر سر و صدا در کنیا در اواخر فوریه. چنین مشروعیت‌بخشی – به ویژه توسط یک کشور آفریقایی دیگر – به RSF و شرکای بین‌المللی ادعایی آن، مانند امارات، اجازه می‌دهد تا به یورش خود ادامه داده و با مصونیت عمل کنند.

RSF به تحمیل وحشت‌های تقریباً روزانه بر مردم سودان ادامه می‌دهد: همین هفته، این گروه چندین حمله پهپادی را بر زیرساخت‌های غیرنظامی در پورت سودان پرجمعیت، با هدف قرار دادن انبارهای سوخت و فرودگاه، انجام داد. تصور هرگونه نقش پس از جنگ برای RSF که شامل تبعید سیاسی کامل و پیگرد قانونی در بالاترین دادگاه‌های جهان نباشد، پوچ است.

SAF نیز یک گزینه قابل دوام نیست. پس از انقلاب به رهبری غیرنظامیان که منجر به کودتای نظامی شد که بشیر را در سال ۲۰۱۹ سرنگون کرد، ایجاد یک سیستم تقسیم قدرت بین غیرنظامیان و ارتش باید دوران حکومت غیرنظامی را آغاز می‌کرد. در عوض، SAF به رهبری برهان در سال ۲۰۲۱ دولت انتقالی را سرنگون کرد، حکومت نظامی را در کنار RSF تحمیل کرد و ناامیدی عمومی را سرکوب کرد.

اگرچه بازپس‌گیری اخیر خارطوم توسط SAF امیدهایی را برای آتش‌بس ایجاد کرد، اما بخش عمده‌ای از این اشتیاق کوتاه‌مدت بود، زیرا هیچ‌کدام از طرفین تمایلی به مشارکت در مذاکرات صلح مشروع نشان ندادند. در نهایت، ارتش به دلیل حملات خود علیه غیرنظامیان در دو سال گذشته و بی‌توجهی به نظرات غیرنظامیان، برای خدمت به عنوان یک رهبر مناسب پس از جنگ، مناسب نیست.

یک گزارش اخیر دیده‌بان حقوق بشر چندین مورد از مشارکت SAF در همان اقدامات جنگی RSF را بازگو کرد، از جمله هدف قرار دادن عمدی غیرنظامیان و اموال آنها؛ استفاده از هواپیماهای نظامی برای بمباران بی‌رویه محله‌های غیرنظامی و تأسیسات پزشکی؛ و انجام کارزارهای خشونت جنسی، که اغلب به دلیل عدم اعتماد بازماندگان و شاهدان به مقامات همسو با SAF برای کمک به آنها، گزارش نمی‌شد.

اعمال قدرت اداری توسط SAF در بحبوحه درگیری، تلاش‌های پاسخگویی غیرنظامی را فلج کرده و به طور مرتب کار گروه‌های کمکی از قبل در حال تقلا، اتاق‌های واکنش اضطراری و بانک‌های مواد غذایی را سرکوب کرده است – اغلب آنها را به همکاری با RSF متهم می‌کند. سرکوب فعال SAF علیه تلاش‌های بشردوستانه به رهبری جامعه مدنی، روندهایی را منعکس می‌کند که پیش از جنگ نیز وجود داشته و همچنین عدم تمایل به همکاری با مردمی که در تلاش برای کاهش اثرات آن هستند.

هم برهان و هم حمیدتی، که زمانی متحد بودند، بقایای دوران بشیر هستند. آنها تنها نگران قدرت‌طلبی خود هستند و از بازگرداندن سودان به جامعه دیکتاتوری که مردمش در سال ۲۰۱۹ کشور را از آن بیرون کشیدند، ابایی ندارند.

ضرورت رهبری مدنی

جنگ سودان بیش از ۱۵۰ هزار نفر را کشته و بیش از ۱۱ میلیون نفر را آواره کرده است؛ این کشور با افزایش تعداد افرادی که از بیماری، گرسنگی و فقدان کامل منابع می‌میرند، به ناکارآمدی فرو رفته است. برای بازسازی جامعه سودان، آتش‌بس بین SAF و RSF حداقل مطلق است.

با این حال، در حالی که سازمان‌ها، ائتلاف‌ها و نهادهای بین‌المللی دومین سالگرد جنگ را گرامی می‌دارند، بسیاری از پرداختن به اینکه مذاکرات و بازسازی باید چگونه باشد، طفره رفته‌اند. به عنوان مثال، ذینفعان عرب از هر دو طرف درگیری در مذاکرات متوقف شده در کنفرانس ماه گذشته ناموفق سودان در لندن حضور داشتند، اما این رویداد هیچ شرکت‌کننده سودانی – از جمله نمایندگی مستقل غیرنظامی – را شامل نمی‌شد.

این حرکات نمایشی اعتبار فرآیند صلح سودان را تضعیف می‌کند. در همان روزی که یک مقام اماراتی خواستار «یک دولت مستقل و به رهبری غیرنظامیان» شد، RSF – که SAF ادعا می‌کند امارات از آن حمایت مالی و سیاسی می‌کند – اعلام کرد که در حال تأسیس یک دولت رقیب است. (امارات انکار می‌کند که از این شبه‌نظامیان حمایت می‌کند.) فراخوان گروه ۷ برای آتش‌بس، نگرانی‌های مربوط به دخالت خارجی را نادیده گرفت و به اشتباه SAF و RSF را به عنوان عوامل اصلی بازسازی سودان معرفی کرد.

اگرچه دور نگه داشتن SAF و RSF از مذاکرات به طور کامل غیرممکن است، اما شرکای خارجی باید بر یک صلح پایدار در سودان – نه یک آتش‌بس موقت – اصرار ورزند و صدای رهبران جامعه مدنی سودان را تقویت کنند.

علیرغم مواجهه با خشونت از سوی هر دو طرف و کاهش شدید بودجه پس از برچیدن آژانس توسعه بین‌المللی ایالات متحده توسط دولت دونالد ترامپ، گروه‌های جامعه مدنی و کارگران بشردوستانه برای بقای میلیون‌ها نفر در سراسر سودان حیاتی بوده‌اند.

به اصطلاح اتاق‌های واکنش اضطراری که از انقلاب ۲۰۱۹ متولد شدند، برای پر کردن خلاء ناشی از سیستم پزشکی از هم پاشیده کشور، وارد عمل شده‌اند. آشپزخانه‌های اجتماعی با گرسنگی فزاینده مبارزه کرده‌اند، حتی در حالی که قحطی برای اولین بار از سال ۲۰۱۷ به سودان بازمی‌گردد. با این حال، بسیاری در ماه گذشته به دلیل کاهش حمایت بین‌المللی و محاصره‌های کمکی که توسط RSF و SAF تحمیل شده است، مجبور به تعطیلی شده‌اند.

اجتماعات غیررسمی محله‌ای که به بازماندگان تجاوز جنسی کمک می‌کنند، افرادی که کمک‌ها را در جوامع خود توزیع می‌کنند و گروه‌های مقاومت سیاسی به رهبری جوانان، سودان را زنده نگه داشته‌اند – علیرغم هر تلاشی برای نابودی آن.

این گروه‌ها با صدای بلند خواستار جایگاه خود در میز مذاکره شده‌اند. از فشار برای سرنگونی بشیر در سال ۲۰۱۹ تا نشان دادن نقش کمک‌های متقابل در حکومت‌داری در دو سال گذشته، مردم سودان نشان داده‌اند که چگونه حکومت غیرنظامی روشن‌ترین آینده را تضمین می‌کند.

جامعه مدنی سودان یکپارچه نیست. چهره‌های غیرنظامی مانند عبدالله حمدوک، نخست‌وزیر سابق، در میان مردم سودان بحث‌برانگیز بودند. این تنها بر لزوم حضور طرف‌های مورد اعتماد – مانند رهبران اتاق‌های واکنش اضطراری یا گروه‌های توانمندسازی زنان – در میز مذاکره تأکید می‌کند. دسترسی گسترده و درک آنها از پیامدهای روزانه جنگ، آنها را به شرکت‌کنندگان کلیدی برای مشارکت در مذاکرات صلح‌سازی تبدیل می‌کند.

آسان است که درگیری سوءتفاهم شده سودان را به یک جنگ داخلی سیاه و سفید تقلیل دهیم و میراث‌های در هم تنیده SAF و RSF را به همراه قدرت‌های بین‌المللی متحد با هر دو طرف، نادیده بگیریم. مردم سودان نباید به دلیل جشن گرفتن پیروزی‌های ارتش مورد سرزنش قرار گیرند، زیرا آنها احتمالاً نشانه بارقه‌ای از امید هستند – اما سودان سزاوار بهتر از این است. مردم سودان سزاوار بهتر از این هستند و آنها باید در خط مقدم بازسازی پس از جنگ باشند.