اندیشکده استیمسون : “پیروزی ایران در سوریه بی‌نگرانی نیست” | ۳ خرداد ۱۴۰۲
پیروزی ایران در سوریه: چالش‌های اقتصادی و نگرانی‌های پس از جنگ
⏳ مدت زمان مطالعه:۶۷ دقیقه | ✏️ ناشر/نویسنده: مرکز استیمسون / آرمان محمودیان | 📅 تاریخ: ۲۴ می ۲۰۲۳ / ۳ خرداد ۱۴۰۲
⚠️ اخطار: بازنشر این مقاله با هدف ارائه دیدگاه‌های متنوع صورت گرفته و به معنای تأیید دیدگاه‌های مطرح‌شده نیست.
بعد از یک دهه خونریزی و ویرانی، به نظر می‌رسد جنگ داخلی سوریه به نفع بشار اسد حل و فصل شده است. بقای سیاسی او تضمین شده و در زمان نوشتن این مقاله، رژیم او ۷۰ درصد از سوریه، از جمله شهرهای اصلی دمشق، حلب و حمص را تحت کنترل دارد. منطقه و جهان وسیع‌تر با اکراه او را به عنوان یک واقعیت سیاسی نامطبوع اما غیرقابل انکار پذیرفته‌اند. در ۱۹ می، او در یک نشست اتحادیه عرب در عربستان سعودی شرکت کرد که نشان‌دهنده پایان بیش از یک دهه طرد از سوی برادران عربش بود.
در حالی که کشورهای خاورمیانه مانند امارات متحده عربی و عربستان سعودی که زمانی از شورشیان سوری حمایت می‌کردند، روابط خود را با دمشق عادی می‌کنند، متحدان وفادار اسد که در اوج جنگ داخلی با او بودند، خواهان بازگشت مناسبی از سرمایه‌گذاری خود هستند. ایران که حدود ۳۰ میلیارد دلار برای تقویت اسد هزینه کرد و بیش از ۲۰۰۰ نفر در طول جنگ از دست داد، احتمالاً خوشحال‌ترین طرف بعد از خود اسد است.
با این حال، آرامش فعلی تهران بدون آشفتگی نیست و عوامل مختلفی هنوز ایران را نگران می‌کنند، برای شروع، بحران اقتصادی عمیق سوریه. یک دهه جنگ اقتصاد سوریه را ویران کرده و هزاران نفر را کشته، میلیون‌ها نفر را آواره کرده و شهرها و شهرک‌های سوری را به ویرانه تبدیل کرده است. حدود ۹۰ درصد از مردم سوریه در فقر زندگی می‌کنند و ارزش لیره سوریه در برابر دلار آمریکا تقریباً ۹۰ درصد کاهش یافته و تورم زیادی را به وجود آورده است. در حالی که جنگ داخلی به پایان رسیده است، خشم عمومی منجر به اعتراضات دورهای در سراسر کشور شده است. جالب اینجاست که بیشتر این اعتراضات در مناطقی رخ داده است که به‌طور سنتی با خانواده اسد همسو بوده‌اند. به عنوان مثال، در دسامبر ۲۰۲۲، شهر دروزی‌نشین سویدا که در طول جنگ داخلی تحت کنترل اسد باقی ماند، با اعتراضات ضد دولتی خونینی مواجه شد که به سرعت در سراسر جنوب سوریه گسترش یافت.
تاکنون نیروهای طرفدار اسد اعتراضات را سرکوب کرده‌اند، اما رژیم پیام را دریافت کرد که اگر وضعیت بهبود نیابد، ممکن است یک جنگ داخلی جدید آغاز شود. ایران نگران است که سرمایه‌گذاری عظیم خود در اسد ممکن است با موج‌های جدید اعتراضات سراسری تهدید شود. از این رو، در می ۲۰۲۳، ایران توافقات بلندمدت تجاری متعددی با سوریه در زمینه صادرات نفت و کشاورزی منعقد کرد، سیستم راه‌آهن ایران را به بندر مدیترانه‌ای لاذقیه سوریه متصل کرد و مناطق آزاد تجاری ایجاد کرد. این توافقات با هدف تضمین سهم عادلانه‌ای از غنائم جنگ برای ایران انجام شده است.
دولت ایران نگران بود که روسیه که در سال ۲۰۱۵ با قدرت هوایی قاطعانه به نفع اسد مداخله کرد، ممکن است در قراردادهای پس از جنگ با ایران رقابت کند. این ترس‌ها در سال ۲۰۱۶ تشدید شد، زمانی که دمشق موافقت کرد که به روسیه اولویت در قراردادهای بازسازی بدهد و در سال ۲۰۱۹ زمانی که اسد به روسیه حقوق انحصاری تولید گاز و نفت در سوریه را اعطا کرد. توافقات دوجانبه اخیر سوریه و ایران، تا حدودی نگرانی‌های ایران را در مورد موضع پس از جنگ در سوریه کاهش داده است.
سرمایه‌گذاری ایران می‌تواند به سوریه کمک کند تا بحران اقتصادی خود را برطرف کند. با این حال، ایران که از نظر مالی چالش‌برانگیز و از نظر بین‌المللی منزوی است، منابع کافی برای به‌تنهایی بیرون آوردن سوریه از فقر ندارد. روسیه و چین نیز کمک چندانی نیستند. کرملین با جنگ اوکراین بیش از حد خسته شده و خود تحت تحریم‌های اقتصادی قرار دارد، در حالی که چین علاقه کمی به بازسازی سوریه نشان داده است. تنها راه حل جذب سرمایه‌گذاران بالقوه دیگر است که اهمیت احیای روابط سوریه با کشورهای ثروتمند عربی در خلیج فارس را برجسته می‌کند.
عادی‌سازی روابط با کشورهای عربی می‌تواند به طور بالقوه فشار اقتصادی بر رژیم اسد را کاهش دهد. قبلاً امارات متحده عربی به سوریه در پی یک زلزله ویرانگر کمک کرده و ۱۸۱ پرواز کمک‌رسانی به سوریه اعزام کرده است تا تلاش‌های امدادی را تسریع کند.
ایران همچنین امیدوار است که عادی‌سازی روابط سوریه با جهان عرب، مسئله شمالی را حل کند. حدود یک سوم سوریه خارج از کنترل اسد باقی مانده است. شمال و شرق سوریه تحت حکومت‌های مختلفی از جمله اداره خودمختار شمال و شرق سوریه، دولت موقت سوریه به رهبری ترکیه، و دولت نجات سوریه (هیئت تحریر الشام) قرار دارد. برای بدتر کردن اوضاع برای جناح‌های طرفدار اسد، جنوب شرق سوریه، منطقه التنف، تحت کنترل ارتش آمریکاست. بنابراین، حتی اگر اسد اکثر کشور را کنترل کند، پتانسیل جدیدی برای دورهای جدیدی از درگیری از مناطقی که خارج از قدرت او هستند، وجود دارد که این نیز نگرانی برای ایران است. در این زمینه، عادی‌سازی روابط سوریه با جهان عرب برای پیشگیری از نسل جدیدی از پول نقد و کمک‌های تسلیحاتی به شورشیان سوری حیاتی است.
نگرانی‌های ایران در مورد شعله‌ور شدن دوباره جنگ در سوریه در سال گذشته افزایش یافته است، از زمانی که روسیه تعداد قابل توجهی از نیروهای خود را از سوریه بیرون کشید تا کمپین خود را در اوکراین تقویت کند. قدرت هوایی روسیه به نیروهای شبه‌نظامی طرفدار ایران اجازه داد تا بخش زیادی از سوریه را از دست گروه‌های شورشی بازپس بگیرند. اعزام مجدد نیروی هوایی و سایر نیروهای روسی به اوکراین، اسد را در موقعیت آسیب‌پذیری قرار می‌دهد که این امر بار کار ایران در سوریه را افزایش داده است، زیرا نیروهای ایرانی جایگزین روس‌ها برای پر کردن خلاء قدرت در سوریه می‌شوند.
بنابراین یکی از انگیزه‌های ایران برای کاهش تنش با عربستان سعودی ایجاد تنش‌زدایی بین بلوک شیعه و کشورهای عربی سنی در خلیج فارس است، تا مطمئن شود که در حالی که نیروهای شیعه در سوریه با حملات دورهای هوایی اسرائیل مواجه هستند، مجبور به مقابله با جبهه جدیدی که از سوی عربستان سعودی حمایت می‌شود، نخواهند شد.
تا کنون، تهران تمام تلاش خود را کرده است تا از بازگشت جبهه‌های تحت حمایت عربی در سوریه جلوگیری کند، خلاء امنیتی که روس‌ها به جا گذاشته‌اند را مدیریت کند و قراردادهایی برای آغاز بازسازی اقتصاد فروپاشیده سوریه منعقد کند. با این حال، هنوز عوامل زیادی وجود دارد که ایران کنترل نمی‌کند، از جمله موقعیت پس از انتخابات ریاست جمهوری ترکیه، آینده حضور نظامی ایالات متحده در سوریه، و میزان تمایل کشورهای عربی برای آزمایش تحریم‌های ایالات متحده از طریق کمک به بازسازی سوریه.
پاورقی ها:
⚠️ اخطار: محتوای این مقاله صرفاً دیدگاه‌های نویسنده و منبع اصلی را منعکس می‌کند و مسئولیت آن بر عهده نویسنده است. بازنشر این مقاله با هدف ارائه دیدگاه‌های متنوع صورت گرفته و به معنای تأیید دیدگاه‌های مطرح‌شده نیست.
✅ سورس ما: مرکز استیمسون
Iran’s Victory in Syria is Not Worry Free
💡 درباره منبع: مرکز استیمسون (The Henry L. Stimson Center) یک مؤسسه تحقیقاتی و سیاست‌گذاری در واشنگتن دی‌سی است که بر مسائل بین‌المللی و امنیت جهانی تمرکز دارد.
✏️ درباره نویسنده: آرمان محمودیان، یک مدرس و پژوهشگر روابط بین‌الملل با تمرکز بر روسیه و خاورمیانه در دانشگاه جنوب فلوریدا (USF) است
