ریسک جنگ هسته‌ای بالاترین میزان خود را از زمان پایان جنگ سرد تاکنون تجربه می‌کند. دلیل این امر عمدتاً تهدیدات و تمرینات هسته‌ای مداوم روسیه در میان درگیری‌های اوکراین است، اما این مشکل فقط به روسیه محدود نمی‌شود. تنش‌ها در خاورمیانه ممکن است ایران را وادار کند که برنامه مشکوک به تسلیحات هسته‌ای خود را تسریع کند. کره شمالی نیز به مدرن‌سازی و گسترش زرادخانه هسته‌ای خود ادامه می‌دهد. و اگر دونالد ترامپ به دوره دوم ریاست جمهوری خود برسد، ایالات متحده نیز ممکن است به آزمایش‌های هسته‌ای بازگردد، همان‌طور که مشاور سابق امنیت ملی او، رابرت اوبراین، تابستان امسال در فارن افرز پیشنهاد کرد.

این تحولات در مجموع چالشی برای نهادها، قوانین، و تابوهایی است که از استفاده از سلاح‌های هسته‌ای از زمان بمباران هیروشیما و ناگازاکی در سال ۱۹۴۵ جلوگیری کرده‌اند. اما این فروپاشی نظم هسته‌ای به‌طور مستقل اتفاق نمی‌افتد. رهبران خودکامه – عمدتاً در چین، ایران، کره شمالی و روسیه – اغلب به عنوان بخشی از تلاش برای تضعیف نظم بین‌المللی موجود، در کنار هم کار می‌کنند و به طور فزاینده‌ای به چالش کشیدن هنجارهای مرتبط با حقوق بشر، مرزهای بین‌المللی، و سلاح‌های هسته‌ای می‌پردازند. با وجود موفقیت تلاش‌های دیپلماتیک جهانی برای ایجاد هنجارهای استفاده از سلاح‌های هسته‌ای، جهان دیگر نمی‌تواند فرض کند که سلاح‌های هسته‌ای در یک درگیری متعارف استفاده نخواهند شد.

فروپاشی هسته‌ای

هنجارها اساساً قوانین جاده‌ای هستند. آن‌ها می‌توانند توسط نهادهایی همچون معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) در سال ۱۹۶۸ و معاهده منع آزمایش جامع هسته‌ای (CTBT) در سال ۱۹۹۷، که مربوط به سلاح‌های هسته‌ای هستند، تجسم یابند. اما به عنوان یک “استاندارد رفتار مناسب”، هنجارها همیشه ملموس نیستند. در نظم هسته‌ای، هنجارها می‌توانند از طریق مکانیزم‌های محدودکننده مانع از استفاده از سلاح‌های هسته‌ای شوند؛ به اصطلاح تابوی هسته‌ای با رد گسترده اخلاقی و سیاسی سلاح‌های هسته‌ای از استفاده از آن‌ها جلوگیری می‌کند. هنجارها همچنین می‌توانند از طریق مکانیزم‌های تجویزی، کشورها را به رعایت تعهدات معاهده‌ای خود مجبور کنند.

اکثر کشورها تا کنون متعهد شده‌اند که سلاح هسته‌ای نسازند یا آزمایش نکنند. هنجارهای ضد استفاده از سلاح هسته‌ای، گسترش تسلیحات هسته‌ای، و آزمایش هسته‌ای به خوبی تثبیت شده‌اند اما همواره مورد چالش قرار گرفته‌اند، به‌ویژه هنجار علیه آزمایش هسته‌ای. در مطالعه اخیر، ما دریافتیم که این هنجارها، که از میانه قرن بیستم به قوت خود باقی بوده‌اند، اکنون به طور فزاینده‌ای توسط چند بازیگر به چالش کشیده می‌شوند. یکی از آسیب‌پذیری‌های خاص این است که هنجارها به هم متصل هستند: اگر یک هنجار، مانند آنچه علیه آزمایش هسته‌ای است، نقض شود، سایر هنجارها، از جمله عدم استفاده و عدم گسترش نیز می‌توانند تهدید شوند. بنابراین، رد یک هنجار هسته‌ای ممکن است به رد کل نظم هسته‌ای منجر شود.

در محیط امنیتی وخیم‌تر سال‌های اخیر، رهبران بین‌المللی و کارشناسان هسته‌ای مطرح کرده‌اند که هر سه هنجار می‌توانند بیشتر به چالش کشیده شوند. در اکتبر ۲۰۲۲، جامعه اطلاعاتی ایالات متحده تخمین زد که ریسک استفاده از سلاح هسته‌ای در اوکراین می‌تواند به ۵۰ درصد افزایش یابد – در واقع یک احتمال یک به یک. رابرت فلوید، دبیر اجرایی CTBT، اعلام کرد که “پیشرفت‌ها در خطر لغو قرار دارند مگر اینکه ممنوعیت قانونی الزام‌آور بر آزمایش هسته‌ای وجود داشته باشد.” اگرچه اکثریت کشورها (۱۸۷ کشور) امضا کنندگان CTBT هستند و هنجار ضد آزمایش هسته‌ای را رعایت می‌کنند، این معاهده هنوز به مرحله اجرا درنیامده است زیرا برخی کشورهایی که دارای قابلیت‌های هسته‌ای هستند هنوز آن را به دلیل نگرانی‌های استراتژیک و فناوری، از جمله نگرانی‌هایی که ممکن است تأیید رعایت آن دشوار باشد و برخی از امضاکنندگان ممکن است به شرایط معاهده پایبند نباشند، تصویب نکرده‌اند.

اگر هنجارهای هسته‌ای به شکست ادامه دهند، جهان ممکن است به مکانی بسیار خطرناک‌تر تبدیل شود. آزمایش‌های هسته‌ای مکرر، به عنوان مثال، می‌توانند نتایج انسانی و محیطی ویرانگری داشته باشند. برای دیدن چنین اثراتی، به یاد بیاورید که یک آزمایش هسته‌ای با توان بالا توسط ایالات متحده در سال ۱۹۵۴ در جزیره بیکینی در جزایر مارشال سه جزیره را تبخیر کرد، ۱۵ جزیره دیگر را آلوده کرد و باعث ایجاد تومورهای تیروئید در میان جمعیت شد. در میان افزایش تعداد درگیری‌های منطقه‌ای، عواقب جهانی بدون تابوی هسته‌ای و بدون هنجار ضد استفاده از سلاح‌های هسته‌ای می‌تواند حتی فاجعه‌بارتر باشد.

همکاری در اعتراض

تعداد فزاینده بازیگرانی که نظم بین‌المللی را به چالش می‌کشند، حفظ هنجارهای مرتبط با سلاح‌های هسته‌ای را از هر زمان دیگری مهم‌تر می‌کند. از سال ۲۰۱۴، شی جین پینگ، رئیس جمهور چین، تأکید کرده است که چین تحت رهبری او برای آینده نظم بین‌المللی رقابت می‌کند و به چالش کشیدن اتحادها، نهادها و اصولی که ایالات متحده برای شکل دادن به سیستم بین‌المللی به آنها وابسته است، پرداخته است. یک دهه پیش، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه نیز خواستار یک نظم جهانی جدید شد که بیشتر با منافع روسیه هماهنگ باشد. در آگوست ۲۰۲۴، او فرمانی را امضا کرد که “به هر خارجی که بخواهد از ایده‌آل‌های نئولیبرالی که در کشورهایشان به کار می‌رود، فرار کند و به روسیه مهاجرت کند، کمک می‌کند.” چین، ایران، کره شمالی و روسیه به طور فزاینده‌ای در یک “محور آشوب” که توسط آندریا کندال-تیلور و ریچارد فونتین در فارن افرز مطرح شد، به یکدیگر کمک می‌کنند، جایی که “همکاری فزاینده بین [چهار کشور] توسط مخالفت مشترک آنها با نظم جهانی تحت سلطه غرب تقویت می‌شود، مخالفتی که ریشه در باور آنها دارد که آن سیستم وضعیت یا آزادی عملی که شایسته آن هستند را به آنها نمی‌دهد.”

این چهار قدرت مصمم هستند که هر سه هنجار اصلی هسته‌ای را به چالش بکشند. آنها برای دستیابی به اهداف منطقه‌ای و استراتژیک خود به سلاح‌های هسته‌ای – و سایه آن سلاح‌ها – تکیه می‌کنند. و همه آنها برای این منظور آماده‌اند که نظم هسته‌ای را تضعیف کنند. روسیه و کره شمالی هر دو در سال‌های اخیر تهدید کرده‌اند که از سلاح‌های هسته‌ای استفاده خواهند کرد. پوتین در فوریه ۲۰۲۴ اظهار داشت که کشورهای غربی “باید بفهمند که ما [روسیه] نیز سلاح‌هایی داریم که می‌توانند اهدافی در قلمرو آنها را هدف قرار دهند.” کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی نیز بارها تهدید کرده است که از سلاح‌های هسته‌ای به صورت پیش‌دستانه استفاده خواهد کرد. چین در حال گسترش سریع زرادخانه هسته‌ای خود است در حالی که با مذاکرات کنترل تسلیحات مخالفت می‌کند. ایران هنجار ضد گسترش تسلیحات هسته‌ای را به چالش کشیده است و اجزای کلیدی برای برنامه تسلیحات هسته‌ای را توسعه داده است که ادعاهای تهران در مورد اهداف صلح‌آمیز آن را نقض می‌کند و از زمان خروج ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ از توافق هسته‌ای که با هدف محدود کردن برنامه تسلیحاتی ایران در ازای رفع تحریم‌ها بود، سخت‌تر شده است. کره شمالی نیز با خروج از NPT در سال ۲۰۰۳ و توسعه سلاح‌های هسته‌ای و فناوری موشکی خود، آزمایش‌های هسته‌ای و مقاومت در برابر تحریم‌های بین‌المللی، با محدودیت‌های مربوط به گسترش مخالفت کرده است.

کشورها بیشتر از همه در حال چالش کشیدن هنجار ضد آزمایش هسته‌ای هستند که ضعیف‌ترین هنجار هسته‌ای است. آشکارترین نقض اخیر سه هنجار با آزمایش کره شمالی در سال ۲۰۱۷ از آنچه که احتمالاً یک سلاح ترمونوکلئار بوده است، رخ داد. تهدیدهای جاری کره شمالی برای آزمایش مجدد نیز کمترین وضوح را ندارد اما همچنان مرتبط هستند. این اقدامات نه تنها پیشرفت‌های کره شمالی در قابلیت‌های هسته‌ای خود را به نمایش گذاشته است بلکه به چالش کشیدن اجماع جهانی علیه آزمایش هسته‌ای را نیز مطرح کرده است. روسیه نیز نشان داده است که آماده است آزمایش هسته‌ای را در میان تنش‌های ژئوپلیتیک تشدید کند. از سرگیری آزمایش‌های هسته‌ای، به‌ویژه توسط کشوری غیر از کره شمالی، که به‌طور گسترده به عنوان یک کشور مطرود شناخته می‌شود، هنجارها را تضعیف می‌کند و نگرانی‌هایی درباره یک مسابقه تسلیحاتی جدید ایجاد می‌کند. و این همه هراس‌افزایی هسته‌ای خطر شعله‌ور شدن یک جنگ متعارف به یک درگیری هسته‌ای را افزایش می‌دهد.

قابل ذکر است که خودکامه‌ها تنها کسانی نیستند که هنجارهای هسته‌ای را به چالش کشیده‌اند. ایالات متحده با عدم تصویب CTBT در سال ۱۹۹۹ از هنجارهای جهانی جدا شد، همان‌طور که مشاوران سیاسی کره جنوبی زمانی که پیشنهاد دادند کره جنوبی برنامه تسلیحات هسته‌ای مستقل خود را توسعه دهد.

بر لبه پرتگاه

نظم هسته‌ای در خطر است و هیچ کشوری نمی‌تواند به تنهایی از آن محافظت کند. بنابراین، ایالات متحده باید دو مجموعه از مشارکت‌های بین‌المللی را که می‌تواند هنجارهای هسته‌ای را در این محیط مرتبط حفظ کند، در اولویت قرار دهد. اول، واشنگتن باید روابط خود را با کشورهای جنوب جهانی گسترش دهد، بسیاری از آنها شرکای آماده برای مقابله با مقاومت و چالش هنجارها خواهند بود. در واقع، کشورهایی مانند مکزیک نگرانی‌هایی درباره فروپاشی اخیر نظم هسته‌ای، از جمله خطرات استفاده از سلاح‌های هسته‌ای و افزایش برجستگی سلاح‌های هسته‌ای، ابراز کرده‌اند. هر دو شی جین پینگ و نخست وزیر هند نارندرا مودی تلاش کرده‌اند پوتین را محدود کنند و به رئیس جمهور روسیه یادآوری کنند که استفاده از سلاح‌های هسته‌ای در جنگ اوکراین غیرقابل قبول خواهد بود.

تهدیدها به نظم هسته‌ای فرصتی برای ایجاد اجماع ارائه می‌دهد. کشورها باید به دنبال تعاملات و گفتگوهای منطقه‌ای بیشتری باشند و درک بهتری از دیدگاه‌های مختلف در مورد سلاح‌های هسته‌ای داشته باشند. کشورهای دارای سلاح هسته‌ای، به عنوان مثال، سلاح‌های هسته‌ای را برای امنیت خود ضروری می‌دانند، اما بسیاری از کشورهایی که این سلاح‌ها را ندارند آن‌ها را تهدیدی اساسی برای صلح جهانی می‌دانند و به جای آن برای خلع سلاح کامل تلاش می‌کنند. ایجاد اجماع ممکن است نیاز به مکالمات ناخوشایندی درباره نگرانی‌ها داشته باشد که ایالات متحده به مسئولیت‌های خود در قبال نظم هسته‌ای عمل نمی‌کند – این کشور یکی از معدود کشورهایی است که CTBT را امضا کرده اما معاهده را تصویب نکرده است. با این حال، یکی از اهداف این گفتگوها باید در قبال نظم هسته‌ای عمل نمی‌کند – این کشور یکی از معدود کشورهایی است که CTBT را امضا کرده اما معاهده را تصویب نکرده است. با این حال، یکی از اهداف این گفتگوها باید این باشد که نشان دهد همه کشورهای دارای سلاح هسته‌ای یکسان نیستند و نباید به‌عنوان یک موجودیت واحد در دیپلماسی بین‌المللی مورد توجه قرار گیرند. بسیاری از کشورهای غیر هسته‌ای همه دارندگان سلاح‌های هسته‌ای را به یک اندازه مسئول فروپاشی هنجارهای هسته‌ای می‌دانند بدون اینکه به رفتارهای پرخطرتر، مانند هراس‌افزایی هسته‌ای روسیه در اوکراین، توجه کنند. برخورد با کشورهای دارای سلاح هسته‌ای به صورت فردی می‌تواند به جدا کردن رفتارهای مسئولانه از رفتارهای غیرمسئولانه کمک کند و فشار بر کشورهایی که فعالانه در برابر نظم هسته‌ای مقاومت می‌کنند، تنظیم شود.

اولویت دوم باید تقویت مشارکت با متحدان ایالات متحده در ناتو و در منطقه هند و اقیانوس آرام برای حفظ هنجارهای هسته‌ای موجود باشد. یک چالش خاص، با این حال، این خواهد بود که گام‌های تقویت یک هنجار ممکن است به‌طور غیرمستقیم دیگران را تضعیف کند. به عنوان مثال، یک بازدارندگی هسته‌ای علیه تشدید ممکن است هنجارهای عدم استفاده و عدم گسترش را تقویت کند زیرا امنیت بیشتر نیاز به کشورهای غیرهسته‌ای برای توسعه قابلیت‌های هسته‌ای مستقل را کاهش می‌دهد. در عین حال، می‌تواند موانعی برای کنترل تسلیحات بلندمدت و خلع سلاح ایجاد کند زیرا برجستگی و ارزش ادراک شده سلاح‌های هسته‌ای افزایش می‌یابد. به همین دلیل، ایالات متحده و شرکایش باید به یک رویکرد دوگانه روی آورند، بازدارندگی را حمایت کنند – مانند اظهارات اخیر مقامات دولت بایدن که نشان می‌دهد ایالات متحده ممکن است مجبور باشد برنامه‌های نوسازی هسته‌ای خود را گسترش دهد – در حالی که به طور همزمان به دنبال راه‌حل‌های خلاقانه برای کاهش ریسک هسته‌ای و تقویت هنجارها باشند. به عنوان مثال، ایالات متحده می‌تواند ژاپن – تنها کشوری که تجربه ویرانی سلاح‌های هسته‌ای در جنگ را دارد – را تشویق کند تا گفتگو بین کشورهای دارای سلاح هسته‌ای و کشورهای غیرهسته‌ای را به نفع حفظ هنجارها تسهیل کند.

ایالات متحده باید به سرمایه‌گذاری در اتحادهای خود ادامه دهد، تعهد خود به بازدارندگی را تمدید کند و در گفتگوهای صادقانه با هر دو کشور دارای سلاح هسته‌ای و کشورهای غیرهسته‌ای شرکت کند، و به‌طور شفاف نشان دهد که اگر لغزش کنونی ادامه یابد، چه چیزی در خطر است. نظم هسته‌ای به‌آرامی در حال فروپاشی است و نقض تنها یکی از ستون‌های آن می‌تواند به‌طور فاجعه‌آمیزی همه آنها را تحت تأثیر قرار دهد.