مجله اکونومیست: «ارتش اوکراین به‌زحمت از کورسک گریخت» | ۲۷ اسفند ۱۴۰۳

فرار ارتش اوکراین از کورسک، لحظه‌ای سرنوشت‌ساز

در هفته اول مارس، نشانه‌ها به‌سرعت و به‌وضوح ظاهر شدند. نیروهای اوکراینی مستقر در سرپل کورسک—منطقه‌ای در خاک روسیه که اوکراین در آگوست گذشته تصرف کرده بود—در حال به دام افتادن بودند. روسیه با کمک نیروهای کره شمالی، دو جناح این نیروها را محاصره کرده و به مسیر تأمین تدارکات آن‌ها نزدیک شده بود. روس‌ها بیش از ۵۰ هزار نیرو جمع کرده بودند؛ چهار برابر نیروهای اوکراینی.

هنوز مشخص نیست که اوکراینی‌ها چگونه از این وضعیت گریختند و نقش تصمیم دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در محدود کردن اشتراک اطلاعات با اوکراین در ۵ مارس (که بعدها لغو شد) تا چه حد تأثیرگذار بود. برخی از افسران اطلاعاتی اوکراینی معتقدند که غافلگیر شده‌اند. یکی از آن‌ها می‌گوید: «اگر آمریکایی‌ها بگویند ما هر چه برای دفاع نیاز داشتیم در اختیار داشتیم، دروغ می‌گویند.»

آشفتگی در عقب‌نشینی و روایت‌های متضاد

در میانه فشارهای آمریکایی، نیروهای روسی حملات هوایی شدید با پهپاد، بمب‌افکن و بمب‌های گلاید انجام دادند. بسیاری از افسران رده پایین تصمیم به فرار گرفتند—با یا بدون تجهیزات—و برخی تا ۱۵ کیلومتر پیاده عقب‌نشینی کردند. مشخص نیست که آیا این فرارها با دستور رسمی بوده یا نه، اما همین اقدام‌ها احتمالاً از شدت آسیب‌ها کاست.

این عقب‌نشینی جزئی—از شهر سودژا و روستاهای دیگر داخل کورسک—ضربه‌ای به رهبری نظامی اوکراین بود. با این حال، برخلاف ادعای پروپاگاندای روسیه که ترامپ نیز آن را در پست شبکه اجتماعی‌اش تکرار کرد و مدعی شد «هزاران سرباز اوکراینی کاملاً محاصره شده‌اند»، واقعیت چنین نبود. هرچند اوکراین تلفات جدی داشت و برخی مناطق دچار بی‌نظمی شدند و ده‌ها اسیر به دست روس‌ها افتادند، اما نیروهای اوکراینی عمدتاً سالم عقب‌نشینی کردند و بخشی از آن‌ها هنوز تا ۱۰ کیلومتر داخل خاک روسیه مستقر هستند و مواضعی دفاعی در ارتفاعات گرفته‌اند.

یکی از فرماندهان نظامی می‌گوید: «ترامپ انگار اخبارش را از کلیپ‌های اینستاگرام روسیه می‌گیرد.»

واکنش‌ها به عملیات کورسک

در حال حاضر، نشانه‌ای از قصد نیروهای اوکراینی برای ترک مناطق باقیمانده دیده نمی‌شود، حتی با وجود خواسته‌های ولادیمیر پوتین. رئیس‌جمهور روسیه از عملیات تابستان گذشته اوکراین—که منجر به تصرف ۱۲۰۰ کیلومتر مربع از خاک روسیه شد—احساس تحقیر کرده است. او از سربازان اوکراینی به‌شدت انتقاد کرده و دستور داده اسیران آن‌ها مانند «تروریست» رفتار شوند. گزارش‌های ویدئویی گسترده حاکی از آن است که برخی واحدهای روسی در کورسک به‌طور سیستماتیک اسرا را اعدام می‌کنند. منابع نظامی اوکراین نگران‌اند که افزایش گرفتن اسیر از سوی روس‌ها، مقدمه‌ای برای یک دادگاه نمایشی در آینده باشد.

اهداف عملیات کورسک و مواضع زلنسکی

در ۱۴ مارس، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، در گفتگو با خبرنگاران اعلام کرد که عملیات کورسک «به هدفش رسید». او گفت که تصمیم به حضور در خاک روسیه با هدف محافظت از شهرهای مرزی اوکراین مانند سومی گرفته شد تا مانع از ضدحمله روس‌ها شود. یکی از انگیزه‌های عملیات، جلوگیری از ایجاد «منطقه حائل» از سوی روسیه در خاک اوکراین بود. زلنسکی گفت: «ما نمی‌خواهیم کورسک به عملیات تهاجمی روس‌ها بدل شود. ما در این زمینه تجربه داریم.»

اوکراین تا حدی برای این تهدید آمادگی دارد و مرزها را با خطوط دفاعی و سنگرهای جدید مستحکم کرده است. با این حال، گروه‌های شناسایی روسیه متشکل از ۳۰ نفر در برخی روستاهای مرزی اوکراین دیده شده‌اند. در سومی، فضای امنیتی سنگین است. مقامات نظامی ایست‌های بازرسی برای جلوگیری از ورود افراد غیرمحلی از جمله خبرنگاران برپا کرده‌اند. به سربازان دستور داده شده که با رسانه‌ها صحبت نکنند.

ترامپ، آتش‌بس و تحلیل‌های متضاد

یکی از منابع بلندپایه اطلاعاتی اوکراین می‌گوید که حمله روسیه با فشار ترامپ برای آتش‌بس همزمان شده است. در ۱۰ مارس، در جریان مذاکراتی در عربستان سعودی، اوکراین با پیشنهاد آمریکا برای آتش‌بس موافقت کرد. اما پوتین هنوز واکنشی نشان نداده است. منبع اطلاعاتی می‌گوید: «تا زمانی که ما در خاک روسیه هستیم، آن‌ها به آتش‌بس تن نخواهند داد. نمی‌خواهند ما در زمان توقف جنگ، اهرم چانه‌زنی داشته باشیم.»

برخی در اوکراین بر این باورند که ترامپ عمداً این شرایط را تسهیل کرده است. یک افسر اطلاعاتی معتقد است که رئیس‌جمهور آمریکا می‌خواهد اوکراین را با از بین بردن ابزارهای چانه‌زنی، تسلیم‌پذیرتر کند. منبعی دولتی اما معتقد است که این رویداد صرفاً تصادفی بوده. او می‌گوید: «واضح است که ترامپ از ما خوشش نمی‌آید. در عرض هفت هفته، از متحد به مشتری تبدیل شدیم، آن هم با بدهی‌هایی که بیشتر تخیلی‌اند.»

بحث داخلی در ارتش اوکراین

عملیات کورسک همچنان در داخل ارتش اوکراین محل بحث است. برخی فرماندهان عالی‌رتبه از ابتدا با آن مخالف بودند. یکی از فرماندهان چهار واحد نخبه‌ای که در تهاجم آگوست ۲۰۲۴ شرکت داشتند، پیش از شروع عملیات استعفا داد. دیگرانی که در تصمیم‌گیری‌های فرمانده کل ارتش، اولکساندر سیریسکی، دخیل نبودند نیز این تصمیم را نادرست می‌دانستند. با این حال، برخی از مخالفان سابق اذعان می‌کنند که این عملیات باعث انحراف نیروهای نخبه روسی شد و تلفات سنگینی به آن‌ها وارد کرد.

یکی از افسران اطلاعاتی می‌گوید: «ما افراد زیادی را از دست دادیم. شاید تصمیمی عجولانه بود. اما باید پرسید، ده‌ها هزار نیرویی که پوتین به کورسک فرستاد اگر آزاد بودند چه کارهایی می‌توانستند بکنند؟»

تأثیر روانی و روایت نهایی

هفته‌های پایانی عملیات کورسک به شکلی آشفته و سنگین به پایان رسید. بسیاری از مردم و نخبگان نظامی می‌پرسند که چرا زلنسکی و ژنرال سیریسکی تا این اندازه دیر برای عقب‌نشینی تصمیم گرفتند. با این حال، این عملیات تأثیر روانی بزرگی بر ملت اوکراین داشت؛ در سالی که سراسر با ناامیدی همراه بود، کورسک بارقه‌ای از افتخار را به همراه آورد و نشان داد که روسیه نیز دچار چالش‌های جدی است.

یکی از اعضای ستاد کل ارتش اوکراین می‌گوید: «برای مدت‌ها، روسیه از دریچه‌ای پر از جعل و دروغ دیده می‌شد—ارتشی که دومین ارتش بزرگ جهان است، ابرقدرت هسته‌ای. ما نشان دادیم که امپراتور برهنه است.» او افزود که ارتش اوکراین درک کرده که وارد پرتنش‌ترین دوره خود از زمان آغاز جنگ شده و چاره‌ای جز مقاومت ندارد. «شاید ترامپ هم بالاخره بفهمد که پوتین آن کسی نیست که وانمود می‌کند هست. ما به این نیاز داریم که یک امپراتور حقیقتی مهم را درباره امپراتور دیگر درک کند—اما باید این اتفاق سریع بیفتد.»