نشریه دیپلمات : «در بحبوحه درگیری‌های هند و پاکستان، چین با یک موازنه دشوار روبروس» | ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۴

هند و پاکستان در آستانه یک جنگ دیگر قرار دارند. حمله تروریستی مرگبار اخیر به گردشگران در کشمیر تحت کنترل هند در ۲۲ آوریل که منجر به کشته شدن حداقل ۲۷ نفر و زخمی شدن بسیاری شد، تنش‌ها را بین این دو رقیب دیرینه، هند و پاکستان، تشدید کرده است. این امر در نهایت به حملات فرامرزی از سوی هر دو طرف در ۷ مه منجر شد.

حمله ۲۲ آوریل در پاهالگام، در ۹۰ کیلومتری شهر سرینگر، به دلیل هدف قرار دادن گردشگران غیرنظامی در چنین مقیاسی، غیرمعمول بود. عمر عبدالله، وزیر ارشد کشمیر تحت کنترل هند، گفت که «این حمله بسیار بزرگتر از هر چیزی بود که ما در سال‌های اخیر علیه غیرنظامیان دیده‌ایم.»

این حمله توسط رهبران ایالات متحده، اتحادیه اروپا، چین، پاکستان و دیگران محکوم شد. سخنگوی وزارت امور خارجه پاکستان در پاسخ به سوالات رسانه‌ها گفت: «ما نگران از دست رفتن جان گردشگران در حمله‌ای در منطقه آنانتاگ جامو و کشمیر اشغالی غیرقانونی هند هستیم. ما به نزدیکان متوفیان تسلیت می‌گوییم و برای مجروحان آرزوی بهبودی عاجل داریم.»

در پاسخ، دولت هند بدون ارائه هیچ مدرک مشخصی، چه به جامعه بین‌المللی و چه به پاکستان، ادعا کرد که پاکستان با این حمله مرتبط بوده است. دهلی نو در ۲۳ آوریل مجموعه‌ای از اقدامات تنبیهی را علیه پاکستان اعلام کرد. با اجرای فوری، هند پیمان آب‌های سند (IWT) را در یک تشدید عمده به حالت تعلیق درآورد. IWT در سال ۱۹۶۰ توسط هند و پاکستان تحت نظارت بانک جهانی امضا شده بود و از سه جنگ بین کشورهای همسایه جان سالم به در برده بود. دهلی نو همچنین اعلام کرد که مرز اتاری را بسته و از پاکستانی‌های حاضر در هند خواسته است کشور را ترک کنند. پرسنل دفاعی در کمیسیون عالی پاکستان در هند نیز اخراج شدند و هند اعلام کرد که کارکنان کمیسیون عالی کاهش خواهند یافت.

پاکستان هرگونه مسئولیت در قبال حمله تروریستی پاهالگام را به‌شدت رد کرد. در عوض، تحلیلگران پاکستانی مطرح کرده‌اند که دولت خود هند پشت این کشتارها بوده است. نجم ستهی، روزنامه‌نگار ارشد پاکستانی، گفته است که معتقد است حمله تروریستی اخیر در پاهالگام می‌تواند یک «عملیات پرچم دروغین» باشد و ادعا می‌کند که حوادث مشابهی در گذشته توسط دولت حزب بهاراتیا جاناتا (BJP) برای دستکاری افکار عمومی علیه پاکستان استفاده شده است.

پاکستان با رد اتهامات هند، تعلیق پیمان آب‌های سند توسط هند را «اقدام جنگی» خواند و با اقدامات متقابل خود تلافی کرد. شورای امنیت ملی پاکستان (NSC) اعلام کرد: «پاکستان پست مرزی واگه را با اجرای فوری خواهد بست. تمام ترانزیت فرامرزی از هند از طریق این مسیر، بدون استثنا، به حالت تعلیق در خواهد آمد.» به اتباع هندی در پاکستان گفته شد ظرف یک هفته کشور را ترک کنند و پاکستان همچنین بسته شدن حریم هوایی و تعلیق تجارت با هند را اعلام کرد.

اسلام‌آباد همراه با این اقدامات تلافی‌جویانه، خواستار تحقیقات بی‌طرفانه در مورد این حمله شد و بر فقدان شواهد ارائه شده توسط هند برای مرتبط کردن پاکستان با این کشتارها تأکید کرد. شهباز شریف، نخست‌وزیر پاکستان، گفت: «تراژدی اخیر در پاهالگام نمونه دیگری از این بازی سرزنش همیشگی است که باید متوقف شود. پاکستان با ادامه نقش خود به‌عنوان یک کشور مسئول، آماده مشارکت در هرگونه تحقیقات بی‌طرفانه، شفاف و معتبر است.» دهلی نو پیشنهاد اسلام‌آباد را رد کرد و آن را یک تاکتیک فریبنده خواند.

نکته قابل توجه این است که درخواست پاکستان برای تحقیقات بی‌طرفانه توسط چین تأیید شد. خود شریف در ۱ مه با جیانگ زایدونگ، سفیر چین در پاکستان، ملاقات کرد که نشان‌دهنده اهمیتی است که دولت پاکستان برای حمایت چین در بحبوحه تنش‌ها قائل است.

چین به‌عنوان کشور همسایه هند و پاکستان، مشتاق جلوگیری از یک رویارویی نظامی قابل توجه بین این دو قدرت هسته‌ای در آستانه خود است. بنابراین، چین خواستار خویشتن‌داری شده است.

گو جیانکون، سخنگوی وزارت امور خارجه چین، در نشست خبری خود در ۲۸ آوریل گفت که «هم هند و هم پاکستان کشورهای مهمی در جنوب آسیا هستند. همزیستی مسالمت‌آمیز آنها برای صلح، ثبات و توسعه منطقه حیاتی است. چین به‌عنوان همسایه دو کشور، از دو طرف می‌خواهد خویشتن‌داری کنند، اختلافات را از طریق گفتگو حل کنند و مشترکاً منطقه را صلح‌آمیز و باثبات نگه دارند.»

او در پاسخ به سوالی مشخص در مورد پیشنهاد پاکستان برای تحقیقات بی‌طرفانه گفت که «چین از تمام اقداماتی که به آرام کردن وضعیت فعلی کمک می‌کند استقبال می‌کند و از انجام تحقیقات عادلانه و منصفانه در اسرع وقت حمایت می‌کند.»

اگرچه چین از نظر تاریخی از پاکستان به‌عنوان یک دوست همیشگی حمایت کرده است، اما تلاش‌های اخیر آن برای بهبود روابط با هند ممکن است پاسخ آن را به حمایت دیپلماتیک از پاکستان، بدون ارائه کمک نظامی، محدود کند. حمایت پکن از پاکستان می‌تواند به‌شکل کمک مالی، همسویی‌های استراتژیک و همچنین حمایت دیپلماتیک باشد، اما بعید است که به دخالت نظامی مستقیم ارتش آزادی‌بخش خلق چین منجر شود.

جنگ ۱۹۷۱ هند و پاکستان سابقه مفیدی را ارائه می‌دهد، همان‌طور که اندرو اسمال در کتاب خود «محور چین و پاکستان» خلاصه کرده است: «با نزدیک شدن به پایان جنگ، مداخله چین به‌طور فزاینده‌ای تنها راه فرار احتمالی پاکستان از فاجعه خودساخته به نظر می‌رسید. اما در نهایت پاکستان نیمی از جمعیت خود، یک پنجم از خاک خود را از دست داد و نود و سه هزار از سربازانش بدون حتی یک درگیری جزئی در مرز چین و هند به اسارت درآمدند.»

در زمانی که هند و چین پس از کاهش تنش‌ها در امتداد مرز مورد مناقشه خود در اواخر سال ۲۰۲۴، در حال ترمیم روابط خود هستند، انتظار می‌رود پکن بدون هیچ‌گونه حمایت نظامی مستقیمی از «دوست همیشگی» خود پاکستان، نقش موازنه‌گری ایفا کند.

با این حال، از نظر دیپلماتیک، چین از زمان حمله پاهالگام، هم به‌صورت چندجانبه و هم دوجانبه، از پاکستان حمایت کرده است. طبق گزارش رسانه‌های هندی، اسلام‌آباد با حمایت پکن موفق شد بیانیه شورای امنیت سازمان ملل در مورد حمله پاهالگام را تعدیل کند. علاوه بر این، وانگ یی، وزیر امور خارجه چین، در تماس تلفنی در ۲۷ آوریل به اسحاق دار، وزیر امور خارجه پاکستان، گفت که «چین همیشه از اجرای قاطعانه اقدامات ضدتروریسم توسط پاکستان حمایت می‌کند.» وانگ افزود: «چین به‌عنوان دوست آهنین و شریک همکاری استراتژیک همه‌جانبه پاکستان، نگرانی‌های امنیتی مشروع پاکستان را کاملاً درک می‌کند و از پاکستان در حفظ حاکمیت و منافع امنیتی خود حمایت می‌کند.»

وانگ بار دیگر حمایت پکن را از تحقیقات رسمی ارائه داد و گفت: «چین از تحقیقات بی‌طرفانه در اسرع وقت حمایت می‌کند، زیرا این درگیری نه به نفع منافع اساسی هند و نه پاکستان است و نه به صلح و ثبات منطقه‌ای کمک می‌کند.»

علی‌رغم درخواست‌ها برای خویشتن‌داری و کاهش تنش، هند در ۷ مه حملات فرامرزی علیه پاکستان انجام داد و ادعا کرد که ۹ پایگاه زیرساختی تروریستی را هدف قرار داده است. با این حال، پاکستان گفت که شش مکان پاکستانی هدف قرار گرفته‌اند و هیچ‌کدام از آنها به‌عنوان اردوگاه توسط شبه‌نظامیان استفاده نمی‌شده‌اند. به گفته اسلام‌آباد، مناطق مسکونی از جمله یک مسجد در این حملات مورد اصابت قرار گرفته و ۲۶ کشته برجای گذاشته است. اعلامیه وزارت دفاع هند هیچ جزئیاتی از آنچه مورد اصابت قرار گرفته ارائه نداد، جز اینکه ادعا کرد مکان‌های هدف قرار گرفته «از جایی بوده‌اند که حملات تروریستی علیه هند برنامه‌ریزی و هدایت شده‌اند.»

در تلافی، پاکستان اعلام کرد که پنج جت جنگنده هندی را سرنگون کرده است، ادعایی که توسط هند تأیید نشد. با این حال، حداقل چهار منبع دولتی محلی در کشمیر تحت کنترل هند به رویترز گفتند که در طول شب سه جت جنگنده در مناطق جداگانه‌ای در منطقه هیمالیا سقوط کرده‌اند. این منابع همچنین افزودند که هر سه خلبان در بیمارستان بستری شده‌اند.

واکنش وزارت امور خارجه چین، «عملیات نظامی هند» را که سخنگو لین آن را «تأسف‌بار» خواند، مشخص کرد، اگرچه او همچنین تأکید کرد که «چین با تمام اشکال تروریسم مخالف است.» او افزود: «ما نگران وضعیت جاری هستیم… ما از هر دو طرف می‌خواهیم که به نفع صلح و ثبات عمل کنند، آرامش خود را حفظ کنند، خویشتن‌داری کنند و از اقداماتی که ممکن است وضعیت را بیشتر پیچیده کند، خودداری کنند.»

لین در پایان گفت: «ما آماده همکاری با جامعه بین‌المللی برای ادامه ایفای نقش سازنده در کاهش تنش‌های جاری هستیم.»

پکن به دلایل امنیتی و اقتصادی خواهان تشدید نظامی عمده در همسایگی خود نیست. با توجه به جنگ تجاری جاری چین و ایالات متحده، چین نمی‌خواهد به روابط اقتصادی خود با هند لطمه بزند – حجم تجارت دوجانبه بین این دو کشور در سال ۲۰۲۱ از مرز ۱۰۰ میلیارد دلار گذشت. ارائه حمایت مستقیم از پاکستان می‌تواند منجر به از دست دادن بازار هند برای چین شود، حتی در شرایطی که کالاهای چینی با تعرفه‌های ۱۴۵ درصدی در ایالات متحده مواجه شده‌اند. افزایش تنش‌ها در جبهه دریایی چین – در تنگه تایوان، دریای چین شرقی و دریای چین جنوبی – می‌تواند دلیل دیگری برای چین برای اجتناب از هرگونه درگیری عمده در حیاط خلوت خود باشد. بنابراین، پکن مایل است نقش میانجی ایفا کند – اما این امر با توجه به روابط نزدیک چین با پاکستان، برای دهلی نو قابل قبول نخواهد بود.

ایالات متحده ممکن است به دنبال ایفای نقش میانجی برای کاهش تنش باشد. با این حال، سیگنال‌های واشنگتن متناقض بوده است. مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ایالات متحده، در تماس خود با سوبرامانیام جایشانکار، وزیر امور خارجه هند، «هند را تشویق کرد تا با پاکستان برای کاهش تنش‌ها و حفظ صلح و امنیت در جنوب آسیا همکاری کند.»

در مقابل، راجنات سینگ، وزیر دفاع هند، گفت که پیت هگست، وزیر دفاع ایالات متحده، از حق دفاع از خود دهلی نو حمایت کرده است. بیانیه خود هگست حاکی از آن بود که او به سینگ «حمایت قوی خود را ارائه داده است. ما در کنار هند و مردم بزرگ آن ایستاده‌ایم.»

واشنگتن در درگیری‌های هند با چین در امتداد مرز مورد مناقشه چین و هند، به هند، متحد اصلی ایالات متحده در منطقه، اطلاعات و حتی حمایت مادی ارائه کرده است. اگر ایالات متحده در طول این درگیری حمایت مشابهی از هند ارائه دهد، می‌تواند چین را مجبور به مداخله و حمایت از متحد منطقه‌ای خود، پاکستان، کند. در نتیجه، ایفای نقش موازنه‌گر در این وضعیت برای چین چالش‌برانگیز خواهد بود.

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، به نوبه خود، حملات به پاکستان را «شرم‌آور» خواند و افزود: «آنها مدت‌هاست که می‌جنگند. آنها ده‌ها سال است که می‌جنگند. امیدوارم خیلی زود تمام شود.»