⏳ مدت زمان مطالعه: ۶ دقیقه | ✏️ ناشر/نویسنده: اکونومیست/نامشخص | 📅 تاریخ: June 18th 2025 / ۲۹ خرداد ۱۴۰۴
⚠️ هشدار: بازنشر این مقاله با هدف ارائه دیدگاه‌های متنوع صورت گرفته و به معنای تأیید یا پذیرش مسئولیت دیدگاه‌های مطرح‌شده نیست.
⚖️ توجه مهم: مطالب منتشرشده در این مقاله برگرفته از رسانه‌ها و منابع رسمی غربی/عربی/عبری هستند که ممکن است دارای جهت‌گیری‌های سیاسی، امنیتی یا تبلیغاتی خاصی باشند. انتشار این مطالب از سوی «سورس‌ما» به‌منزلهٔ تأیید محتوای آنها نیست، بلکه صرفاً با هدف آگاهی‌بخشی، شناخت دقیق‌تر از طرف مقابل، و تحلیل راهبردی منتشر می‌شوند. خوانندگان به‌ویژه در ایران، لازم است این محتوا را با درک حساسیت‌های رسانه‌ای و اهداف احتمالی منتشرکنندگان اصلی، مطالعه کنند.
ما اطلاعات محرمانه آن درباره تسلیحات هسته‌ای ایران را بررسی می‌کنیم
زمانی که اسرائیل در ۱۳ ژوئن جنگ خود را علیه ایران آغاز کرد، این اقدام را بر اساس اطلاعاتی انجام داد که ادعا می‌کرد نشان می‌دهد ایران در تلاش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای به «نقطه بی‌بازگشت» رسیده است. این شواهد، تشکیلات امنیتی خود اسرائیل را برای حمایت از حمله در حال حاضر، تهییج کرد. این اطلاعات به آمریکا و دیگر شرکای غربی نشان داده شده و احتمالاً نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های جاری آنها در مورد حمایت یا حتی پیوستن به جنگ ایفا می‌کند. اکونومیست مستقیماً این مطالب را مشاهده نکرده، اما از یک منبع موثق به اطلاعات انحصاری دست یافته است که نمایی از پرونده‌های اسرائیل، آنگونه که با متحدانش به اشتراک گذاشته شده، و ادعاهایی که در مورد اورانیوم غنی‌شده و تسریع برنامه ایران مطرح می‌کنند، ارائه می‌دهد. برخی از جزئیات از قبل مشخص بود؛ برخی دیگر جدید هستند. این ادعاها بحث‌برانگیز بوده و سرویس‌های اطلاعاتی برخی کشورهای غربی در مورد قریب‌الوقوع بودن تهدید ایران محتاط هستند و نشانه‌هایی از اختلاف نظر در دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، دیده می‌شود. گزارش ما زمینه‌ای برای این اختلافات فراهم می‌کند.
ما چنین برداشت می‌کنیم که اطلاعات ارائه شده توسط اسرائیل شامل گزارشی دقیق از تلاش اخیر و فوری‌تر دانشمندان ایرانی به سمت «تسلیحاتی‌سازی» یا ساخت یک وسیله انفجاری هسته‌ای است. این پرونده دو مدرک کلیدی گزارش‌شده برای این ادعا ارائه می‌دهد. اولین مورد این است که یک تیم علمی ایرانی مقداری مواد هسته‌ای، با وضعیت غنی‌سازی نامشخص، را که برای ناظران آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، یک نهاد دیده‌بان سازمان ملل، ناشناخته است، مخفی کرده‌اند (در ۹ ژوئن، آژانس ارزیابی کرد که ایران ذخایر رسمی بیش از ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم بسیار غنی‌شده دارد). دومین مدرک گزارش‌شده این است که دانشمندان کار خود را تسریع کرده و قرار بود با فرماندهان سپاه موشکی ایران ملاقات کنند، ظاهراً برای آماده‌سازی جهت «جفت‌سازی» آینده یک کلاهک هسته‌ای با یک موشک.
بخش عمده‌ای از تحقیقات و فعالیت‌های قبلی ایران مرتبط با سلاح‌های هسته‌ای پیش از این در دسترس عموم قرار داشت. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چندین گزارش منتشر کرده است که این موارد را مستند می‌کند، که بخشی از آن از اطلاعات ارائه شده توسط اسرائیل و سایر کشورها به دست آمده است. در سال ۲۰۱۸، تیمی در دانشگاه هاروارد نیز تحلیل خود را از اسناد ایرانی که توسط اسرائیل به سرقت رفته بود، منتشر کرد. در مجموع، این منابع تلاش گسترده و مستمر ایران را برای ساخت هسته اورانیوم برای بمب، مواد منفجره مورد نیاز برای منفجر کردن آن هسته به منظور ایجاد یک واکنش زنجیره‌ای و برنامه‌ای برای قرار دادن یک محموله کروی بر روی موشک بالستیک شهاب-۳ ایران توصیف می‌کردند. در گزارشی که در ۳۱ مه منتشر شد، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خاطرنشان کرد که در سال ۲۰۰۳ ایران قصد داشت آنچه را که موسسه علوم و امنیت بین‌الملل، یک اندیشکده، «آزمایش سرد» می‌نامد – یک سلاح هسته‌ای شبیه‌سازی شده که از اورانیوم طبیعی یا ضعیف شده به جای اورانیوم با درجه تسلیحاتی استفاده می‌کند – انجام دهد.
ارزیابی‌های اطلاعاتی اسرائیل برخی از این اطلاعات را تکرار می‌کند. آنها ادعا می‌کنند که گروهی از دانشمندان ایرانی سال‌ها بر روی تحقیقات آشکار و پنهان مرتبط با تسلیحات کار کرده‌اند. این تلاش در ابتدا بخشی از برنامه رسمی تحقیقات تسلیحات هسته‌ای ایران، موسوم به آماد، بود که در سال ۲۰۰۳، احتمالاً به دلیل ترس از حمله آمریکا، آن را متوقف کرد. تصور می‌شود کار مداوم دانشمندان تحت نظر سازمان نوآوری و تحقیقات دفاعی ایران (که با نام اختصاری فارسی آن، سپند، نیز شناخته می‌شود)، تحت پوشش فعالیت در زمینه‌هایی مانند واکسن کووید-۱۹ و فناوری لیزر انجام می‌شود. یکی از معدود افراد غیر دانشمندی که از این کار آگاه بود، سرلشکر محمد باقری بود که به عنوان رئیس ستاد کل نیروهای مسلح ایران، نظارت بر نیروهای مسلح منظم و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC) را بر عهده داشت.
اما پرونده‌های اطلاعاتی اسرائیل همچنین حاوی اطلاعاتی است که اگر صحیح باشد، واقعاً جدید است. آنها نشان می‌دهند که تقریباً شش سال پیش، دانشمندان یک «گروه ویژه پیشرفت» مخفی را تحت نظارت محسن فخری‌زاده، مدیر سابق آماد، تشکیل دادند. هدف این گروه آماده‌سازی راه برای یک فرآیند تسلیحاتی‌سازی بسیار سریعتر بود، در صورتی که تصمیمی توسط علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، برای تسریع در ساخت بمب گرفته شود. آقای فخری‌زاده در نوامبر ۲۰۲۰ توسط اسرائیل ترور شد. در ۱۳ ژوئن در ساعات اولیه جنگ، دولت اسرائیل اسلایدهایی را منتشر کرد که این پیشینه را توصیف می‌کرد. اما به ما گفته شده است که ارزیابی‌های بیشتری را نیز با متحدان به اشتراک گذاشته است که نشان می‌دهد گروه ویژه پیشرفت در پایان سال گذشته تحقیقات خود را افزایش داده است. ایران انگیزه جدیدی برای پیشروی به سمت بمب داشت. این کشور از تأثیر محدود حملات موشکی خود به اسرائیل و تحلیل رفتن پدافند هوایی خود توسط حملات اسرائیل در اکتبر ۲۰۲۴، در حال تزلزل بود و با فروپاشی نیروهای نیابتی خود، حماس و حزب‌الله، در غزه و لبنان مواجه بود.
در نهایت، اطلاعات اسرائیل بیان می‌کند که جلسه‌ای بین دانشمندان و فرماندهان نیروی هوایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، که مسئول موشک‌های بالستیک هستند، برنامه‌ریزی شده بود. اطلاعاتی که اسرائیل با متحدانش به اشتراک گذاشته است، استدلال می‌کند که این جلسه پیشنهادی یک نقطه عطف بوده است، به طوری که فرماندهان موشکی برای اولین بار از این راز مطلع می‌شدند، که به نوبه خود نشان می‌دهد برنامه‌ریزی برای فرآیند «جفت‌سازی» یک وسیله هسته‌ای با کلاهک موشکی در شرف آغاز بوده است. ایران بخشی از این کار را در گذشته انجام داده بود – در سال ۲۰۱۱ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ادعاهایی اشاره کرد مبنی بر اینکه ایران مطالعات مدل‌سازی کامپیوتری انجام داده تا ببیند چگونه یک «محموله کروی»، مانند یک کلاهک، در برابر تنش‌های ناشی از پرتاب با یک موشک بالستیک مقاومت می‌کند. کوچک‌سازی و جفت‌سازی یک کلاهک با یک موشک، وظایف بسیار پیچیده‌ای هستند که تسلط بر آنها همچنان می‌تواند زمان قابل توجهی برای ایران به طول انجامد.
ادعاهای جدید اسرائیل در حال تزریق به جامعه اطلاعاتی آمریکا است که پیش از این نیز دیدگاه‌های مختلفی در مورد تهدید ایران داشت. در ماه مارس، تولسی گابارد، مدیر اطلاعات ملی آمریکا – و مخالف دیرینه جنگ با ایران – این دیدگاه را تکرار کرد که ایران در حال ساخت سلاح هسته‌ای نیست. در روزهای اخیر، وال استریت ژورنال، نیویورک تایمز و سی‌ان‌ان گزارش داده‌اند که سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا نسبت به ادعاهای جدید اسرائیل تردید دارند. در ۱۷ ژوئن، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گفت که به آژانس او «اثباتی از تلاش سیستماتیک برای حرکت به سمت سلاح هسته‌ای» ارائه نشده است، اگرچه یک هفته قبل آژانس تأیید کرد که ایران «مواد هسته‌ای و فعالیت‌های مرتبط با هسته‌ای» را در سه مکان اعلام‌نشده در ایران اعلام نکرده است.
با این وجود، ممکن است آقای ترامپ تحت تأثیر دیدگاه اسرائیل قرار گرفته باشد. در ۱۷ ژوئن، او با اشاره به خانم گابارد اعلام کرد: «برایم مهم نیست او چه گفت. من فکر می‌کنم آنها خیلی به داشتن یکی [یک بمب] نزدیک بودند.» دیوید آلبرایت، فیزیکدان هسته‌ای و کارشناس تسلیحات آمریکایی که سازمان‌های اطلاعاتی با او مشورت می‌کنند، می‌گوید که بیشتر ادعاهای موجود در پرونده‌های اخیر اسرائیل «به طور کلی در میان جوامع اطلاعاتی [غربی] پذیرفته شده است». با این حال، او می‌پذیرد که ادعاهایی وجود دارد که برای او جدید است، در مورد انحراف مواد هسته‌ای و پیشنهاد یک جلسه قریب‌الوقوع با نیروهای موشکی. او همچنین می‌گوید که تحلیلگران اطلاعاتی آمریکا نیز موافقند که ایران آماده‌سازی برای تسلیحاتی‌سازی را تسریع کرده است – در ژوئیه سال گذشته، مدیر اطلاعات ملی، طبق گزارش وال استریت ژورنال، عبارت سنتی مبنی بر اینکه ایران «در حال حاضر فعالیت‌های کلیدی توسعه سلاح‌های هسته‌ای لازم برای تولید یک وسیله هسته‌ای قابل آزمایش را انجام نمی‌دهد» را در گزارشی به کنگره حذف کرد.
با فرض اینکه پرونده‌های اسرائیل از نظر واقعی دقیق باشند، هنوز هم برای آنچه آقای آلبرایت «تفسیر حقایق» می‌نامد، جا وجود دارد. حتی اگر تحلیلگران آمریکایی بپذیرند که ایران قصد دستیابی به بمب را دارد و تلاش خود را تسریع کرده است، ممکن است با این موضوع که از یک آستانه عبور کرده یا اینکه تهدید واقعاً قریب‌الوقوع است، موافق نباشند. در همین حال، اسرائیلی‌ها، به گفته او، «ممکن است فکر کنند که این روند کمی سریعتر است و نگران توانایی خود برای شناسایی و اقدام به موقع باشند». مقامات اسرائیلی قبلاً ارزیابی‌های خود از تلاش هسته‌ای ایران را با استفاده از جدول‌های زمانی اندازه‌گیری شده در ماه‌ها و سال‌ها ارائه می‌کردند. از زمان شروع جنگ، آنها از «نقطه بی‌بازگشت» صحبت کرده‌اند – لحظه‌ای که در آن اسرائیل دیگر قادر به متوقف کردن حرکت سریع ایران به سمت بمب نخواهد بود. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، دهه‌ها در مورد تهدید ایران هشدار داده است. این بدان معناست که سوگیری تأییدی یک خطر است. اما موضع جامعه اطلاعاتی اسرائیل یکپارچه و مطابق با دیدگاه دولت است. شاید تحت فشار سیاسی قرار گرفته باشد، اما در گذشته بر سر پرونده هسته‌ای با آقای نتانیاهو و دیگر نخست‌وزیران درگیر شده است. اکنون از جنگ حمایت می‌کند.
فیزیک هسته‌ای یک علم است. ارزیابی اطلاعاتی علم نیست، اما پیامدهای واقعی عظیمی دارد. در سال ۲۰۰۳، آمریکا و متحدانش بر اساس ارزیابی‌های نادرست از سلاح‌های کشتار جمعی ادعایی عراق، وارد جنگ با این کشور شدند. در حمله آغازین جنگ در ۱۳ ژوئن، اسرائیل دانشمندان و مقامات کلیدی را ترور کرد. تأسیسات هسته‌ای بمباران شده‌اند. اسرائیلی‌ها ادعا می‌کنند که خطر قریب‌الوقوع حرکت سریع ایران به سمت تسلیحاتی‌سازی را از بین برده‌اند. با این حال، عقب راندن برنامه هسته‌ای ایران به مدت چندین سال، به تخریب یا حداقل وارد کردن آسیب قابل توجه به تأسیسات اصلی غنی‌سازی اورانیوم زیرزمینی ایران در نطنز و فردو نیز بستگی دارد، که هنوز مورد حمله قرار نگرفته است. آقای ترامپ ممکن است تصمیم بگیرد که این کار، کار آمریکاست، صرف نظر از اینکه جاسوسانش چه می‌گویند. ■
فارن پالیسی : «درون طرح جسورانه خلع سلاح لبنان» | ۰۹ مهر ۱۴۰۴
نشریه اکسپرت : “پژواک جنگ گذشته” | ۱۳ مهر ۱۴۰۴
مجله فارن پالیسی : “یک پرسش کلیدی درباره توافق غزه: چرا حالا؟” | ۱۸ مهر ۱۴۰۴
نشریه فارن افرز : «بزرگترین آزمون ارتش ایالات متحده» | ۰۹ مهر ۱۴۰۴