⏳ مدت زمان مطالعه: ۴ دقیقه | ✏️ ناشر/نویسنده: اکونومیست/اکونومیست | 📅 تاریخ: ۱۳ ژوئن ۲۰۲۵ / ۲۴ خرداد ۱۴۰۴
⚠️ هشدار: بازنشر این مقاله با هدف ارائه دیدگاه‌های متنوع صورت گرفته و به معنای تأیید یا پذیرش مسئولیت دیدگاه‌های مطرح‌شده نیست.
اسرائیل حمله‌ای را به ایران آغاز کرد—بدون آمریکا
امواج حملات، رهبران و برنامه هسته‌ای ایران را هدف قرار می‌دهد
۱۳ ژوئن ۲۰۲۵ | دبی و اورشلیم
اولین نشانه‌ای که اسرائیلی‌ها دریافت کردند مبنی بر اینکه کشورشان با ایران در جنگ است، آژیری بود که چند دقیقه قبل از ساعت ۳ بامداد ۱۳ ژوئن به صدا درآمد، همراه با هشداری بر روی تلفن‌های همراهشان. در شهرهای ایران، مردم با صدای انفجارهای مهیب بمب از خواب بیدار شدند. بیش از دو دهه است که رهبران اسرائیل از لزوم جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، در صورت لزوم با توسل به زور، سخن گفته‌اند. اکنون آنها یک کارزار تمام‌عیار را علیه ایران آغاز کرده‌اند که ممکن است روزها طول بکشد، بدون حمایت آشکار آمریکا، و منطقه را به آشوب کشانده‌اند. قیمت نفت در ساعات پس از اولین حملات ۱۳ درصد افزایش یافت. اکنون عدم قطعیت گسترده‌ای در مورد چگونگی انتقام ایران، میزان مقاومت رژیم ایران در برابر جنگ جدید و اینکه آیا آمریکا به این درگیری کشیده خواهد شد، وجود دارد.
اسرائیل حداقل شش موج حمله هوایی را در آنچه عملیات شیر خیزان می‌نامد، انجام داده است. انتظار می‌رود حملات بیشتری در ساعات و روزهای آینده انجام شود. اولین موج، حدود ساعت ۳:۳۰ بامداد به وقت ایران، مراکز فرماندهی و کنترل، پایگاه‌های موشک بالستیک و سامانه‌های پدافند هوایی را هدف قرار داد. اسرائیل ادعا می‌کند که به تأسیسات برنامه هسته‌ای ایران حمله کرده است و رسانه‌های اجتماعی تصاویری از دود برخاسته از کارخانه غنی‌سازی اورانیوم در نزدیکی شهر نطنز را نشان می‌دهند. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، یک نهاد دیده‌بان سازمان ملل، تأیید می‌کند که این کارخانه «در میان اهداف» بوده است. این آژانس اعلام کرد که در مورد سطح تشعشعات با مقامات ایرانی در تماس است.
در کنار این، حملاتی با هدف سرنگونی رهبری نظامی ایران انجام شد و ساختمان‌های مسکونی در تهران مورد حمله قرار گرفتند. به گفته منابع اسرائیلی، اهداف شامل روسای ستاد ارتش، نیروی هوایی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی (IRGC) و همچنین فرمانده نیروی قدس اعزامی بود. حسین سلامی، رئیس سپاه پاسداران، مهمترین مقام نظامی ایران، طبق گزارش رسانه‌های دولتی ایران کشته شد. دانشمندان هسته‌ای نیز هدف قرار گرفتند. فریدون عباسی، که زمانی ریاست سازمان انرژی اتمی ایران را بر عهده داشت، کشته شد. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که علی شمخانی، مشاور امنیت ملی علی خامنه‌ای، رهبر ایران، که بر برنامه هسته‌ای نظارت دارد، مجروح شده است. این نشان می‌دهد که اسرائیل به بخش‌هایی از رهبری سیاسی ایران نیز حمله کرده است، اگرچه مقامات اسرائیلی اصرار دارند که تغییر رژیم هدف این عملیات نیست.
اسرائیل ادعا می‌کند که اکنون حمله کرده است زیرا ایران از یک آستانه خطرناک هسته‌ای عبور کرده است. یک مقام اسرائیلی می‌گوید اطلاعات نشان می‌دهد که ایران به سرعت در حال پیشرفت در توسعه و ساخت قطعات سلاح‌های هسته‌ای است و مواد شکافت‌پذیر کافی انباشته کرده است که به آن امکان می‌دهد «۱۵ دستگاه هسته‌ای را ظرف چند روز» آماده کند. در ۱۲ ژوئن، شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد که ایران تعهدات خود در زمینه عدم اشاعه را نقض کرده است، اگرچه این موضوع عمدتاً مربوط به مسائل تاریخی بود.
اطلاعات اسرائیل معتقد است ایران از مذاکرات جاری با آمریکا به عنوان یک سازوکار تعلل استفاده می‌کرده در حالی که در حال گذراندن یک مرحله حیاتی از تسلیحاتی شدن است، اگرچه هیچ مدرک روشنی در این مورد وجود ندارد. ایال ضمیر، رئیس نیروهای دفاعی اسرائیل (IDF) گفت: برنامه هسته‌ای ایران «به نقطه بی‌بازگشت رسیده است». بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در یک سخنرانی از پیش ضبط شده، به خطر «هولوکاست هسته‌ای» اشاره کرد.
با این حال، به تازگی در ماه مارس، تولسی گابارد، مدیر اطلاعات ملی آمریکا، گفت که آژانس‌های اطلاعاتی این کشور به این نتیجه رسیده‌اند که «ایران در حال ساخت سلاح هسته‌ای نیست و آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران، برنامه سلاح‌های هسته‌ای را که در سال ۲۰۰۳ به حالت تعلیق درآورده بود، مجاز نکرده است.»
این تفاوت در ارزیابی ممکن است به توضیح عدم دخالت مستقیم آمریکا در این حمله کمک کند، اگرچه اسرائیل می‌گوید دولت ترامپ را مطلع کرده است. مارکو روبیو، وزیر امور خارجه، در بیانیه‌ای گفت که اسرائیل «اقدام یکجانبه» انجام داده و آمریکا «درگیر نبوده است». او هشدار داد که ایران «نباید منافع یا پرسنل ایالات متحده را هدف قرار دهد». منابع اسرائیلی می‌گویند اگرچه نیروهای آمریکایی در این حملات شرکت نداشتند، اسرائیل از «حمایت» نامشخصی از سوی آمریکایی‌ها برخوردار بوده است.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور، در ۱۲ ژوئن در پاسخ به سوالاتی درباره حمله احتمالی اسرائیل گفت: «من توافق را ترجیح می‌دهم، تا زمانی که توافقی وجود داشته باشد نمی‌خواهم آنها وارد عمل شوند، زیرا فکر می‌کنم این کار آن را از بین می‌برد.» استیو ویتکوف، فرستاده آمریکا، قرار بود در ۱۵ ژوئن مذاکرات بیشتری با ایران در مورد برنامه هسته‌ای آن انجام دهد. پس از حملات، آقای ترامپ به فاکس نیوز گفت که هنوز امیدوار است مذاکرات ادامه یابد.
هیچ واکنش فوری از سوی کشورهای خلیج فارس که ماه‌ها از آقای ترامپ خواسته بودند اسرائیل را مهار کرده و توافق جدیدی با ایران منعقد کند، وجود نداشت. بسیاری از دیدن دشمن دیرینه خود که خونین شده است، خوشحال خواهند شد. اما آنها نگران انتقام هستند: بحرین میزبان یک پایگاه بزرگ دریایی آمریکا و قطر دارای یک پایگاه هوایی آمریکاست. عربستان سعودی این «حملات شنیع» را محکوم کرد.
آنچه اکنون در پی می‌آید احتمالاً یک کارزار پایدار از سوی اسرائیل است. نیروی هوایی آن حدود ۳۰۰ جنگنده سرنشین‌دار و پهپادهای تهاجمی دوربرد دارد، اما تنها تعداد محدودی می‌توانند به طور همزمان حمله کنند زیرا تعداد کمی از تانکرهای سوخت‌رسان مورد نیاز برای رساندن هواپیماهای سنگین به اهدافی در بیش از هزار مایل از پایگاه‌های اسرائیل را در اختیار دارد. هر موج شامل چند ده هواپیما است.
موج اول شامل بمب‌افکن‌های رادارگریز اف-۳۵ و هواپیماهای حامل موشک‌های بالستیک هواپرتاب برای ضربه زدن به سامانه‌های پدافند هوایی و مراکز فرماندهی بود، پیش از آنکه امواج جت‌های اف-۱۵ و اف-۱۶ از فاصله‌ای نزدیک‌تر حملات را انجام دهند. همچنین گزارش‌هایی از خرابکاری توسط عوامل اسرائیلی که در زمین فعالیت می‌کنند، وجود دارد. در ماه اکتبر، اسرائیل بخش زیادی از توانایی‌های پدافند هوایی ایران، از جمله سامانه‌های موشکی اس-۳۰۰ ساخت روسیه را نابود کرد. این یک اقدام تلافی‌جویانه در برابر رگبار قبلی موشک‌های بالستیک ایران علیه اسرائیل بود، اما همچنین برای هموار کردن راه برای حمله بسیار گسترده‌تر طراحی شده بود.
هنوز مشخص نیست که اسرائیل چقدر به سایت‌های اصلی هسته‌ای ایران که عمیقاً مدفون شده‌اند، آسیب وارد خواهد کرد. کارشناسان قبلاً تخمین زده‌اند که حتی بزرگترین بمب «سنگرشکن» آمریکا، GBU-57، که توسط هواپیماهای جنگی اسرائیل قابل حمل نیست، باید چندین بار در یک نقطه استفاده شود. اسرائیل ممکن است ورودی‌ها، تونل‌ها و دریچه‌های تهویه این تأسیسات را برای از کار انداختن آنها هدف قرار داده باشد.
با این وجود، گستردگی عظیم این حمله تقریباً قطعی می‌کند که ایران احتمالاً به شدت تلافی خواهد کرد. آقای خامنه‌ای، رهبر ایران، وعده «پاسخ سخت» داد. به گفته مقامات اسرائیلی، اولین رگبار چنین حمله‌ای می‌تواند ظرف چند ساعت انجام شود.
سال گذشته ایران دو بار رگبارهای موشکی بزرگی را علیه اسرائیل انجام داد که هر کدام با کمک آمریکا و سایر کشورها دفع شد. یکی از گزینه‌های ایران تکرار این رگبارها خواهد بود، احتمالاً با اتکای بیشتر به موشک‌های بالستیک که رهگیری آنها دشوارتر است، تا پهپادها که کندتر هستند. در دور دوم حملات، در ماه اکتبر، تصور می‌شود حداقل ۲۰ موشک ایرانی به دلیل کمبود رهگیرها به هدف اصابت کرده باشند. هر دو کشور به سختی در تلاش برای پر کردن ذخایر موشکی خود در پیش‌بینی درگیری‌های بیشتر بوده‌اند.
میزان خسارتی که ایران ممکن است به اسرائیل وارد کند، تا حدی به اثربخشی حملات اولیه اسرائیل علیه موشک‌های بالستیک ایران و اینکه آیا ایران اکنون به اندازه کافی برای غلبه بر سامانه‌های دفاعی اسرائیل و آمریکا باقی مانده است، بستگی دارد. با این حال، آمریکا هنوز تعداد زیادی سکوی نظامی در منطقه، از جمله کشتی‌ها و هواپیماها، در پی کارزار بمباران خود علیه حوثی‌ها در یمن دارد. اینها تقریباً به طور قطع برای محافظت از اسرائیل در برابر حملات تلافی‌جویانه استفاده خواهند شد. اینها به نوبه خود احتمالاً منجر به حمله مجدد اسرائیل به ایران خواهد شد، احتمالاً علیه اهداف سیاسی، اقتصادی و زیرساختی، از نوعی که اسرائیل در ماه‌های اخیر در یمن نیز به آنها حمله کرده است. ایران زمانی برای نوک پیکان انتقام خود به حزب‌الله، گروه شبه‌نظامی لبنانی، متکی بود. اما بخش زیادی از زرادخانه موشکی و رهبری حزب‌الله در حملات سال گذشته نابود شد.
ایران می‌تواند از خط قرمز دیگری عبور کرده و سفارتخانه‌ها یا پایگاه‌های نظامی آمریکا در منطقه را که به ایران نزدیک‌تر هستند و حمله به آنها با دقت بیشتری آسان‌تر خواهد بود، هدف قرار دهد. یا می‌تواند به کشتیرانی در تنگه هرمز که ۲۱ درصد از منابع نفتی جهان از آن عبور می‌کند، حمله کند یا حتی به کشورهای خلیج فارس حمله کند تا اقتصاد جهان را مختل کند. به همین دلیل قیمت نفت افزایش یافته است. اما همه این گزینه‌ها آمریکا را مستقیماً وارد جنگ خواهد کرد و باعث آسیب شدیدتری به سایت‌های هسته‌ای عمیقاً مدفون ایران خواهد شد. همچنین تعداد موشک‌هایی را که ایران می‌تواند در تلاش برای غلبه بر پدافند اسرائیل متمرکز کند، محدود خواهد کرد.
حمله اسرائیل به ایران سال‌ها در حال آماده‌سازی بوده است. روزهای آینده آزمونی خواهد بود برای اینکه کدام کشور بهتر برای آن آماده شده است و آیا آمریکای دونالد ترامپ به درگیری‌ای که مدت‌ها به دنبال اجتناب از آن بوده، کشیده خواهد شد یا خیر. شاید حمله به برنامه هسته‌ای ایران یک تهدید جدی را برای همیشه از بین ببرد. اما شاید یک درگیری تشدیدشونده ایجاد کند و عزم رژیم را برای دستیابی به بمب مضاعف کند. ■
”
فارن پالیسی : «درون طرح جسورانه خلع سلاح لبنان» | ۰۹ مهر ۱۴۰۴
نشریه اکسپرت : “پژواک جنگ گذشته” | ۱۳ مهر ۱۴۰۴
مجله فارن پالیسی : “یک پرسش کلیدی درباره توافق غزه: چرا حالا؟” | ۱۸ مهر ۱۴۰۴
نشریه فارن افرز : «بزرگترین آزمون ارتش ایالات متحده» | ۰۹ مهر ۱۴۰۴