⏳ مدت زمان مطالعه: ۶ دقیقه | ✏️ ناشر/نویسنده: میلیتاری دات کام/کنستانتین توروپین و توماس ناولی | 📅 تاریخ: June 25, 2025 / ۵ تیر ۱۴۰۴
⚠️ هشدار: بازنشر این مقاله با هدف ارائه دیدگاه‌های متنوع صورت گرفته و به معنای تأیید یا پذیرش مسئولیت دیدگاه‌های مطرح‌شده نیست.
⚖️ توجه مهم: مطالب منتشرشده در این مقاله برگرفته از رسانه‌ها و منابع رسمی غربی/عربی/عبری هستند که ممکن است دارای جهت‌گیری‌های سیاسی، امنیتی یا تبلیغاتی خاصی باشند. انتشار این مطالب از سوی «سورس‌ما» به‌منزلهٔ تأیید محتوای آنها نیست، بلکه صرفاً با هدف آگاهی‌بخشی، شناخت دقیق‌تر از طرف مقابل، و تحلیل راهبردی منتشر می‌شوند. خوانندگان به‌ویژه در ایران، لازم است این محتوا را با درک حساسیت‌های رسانه‌ای و اهداف احتمالی منتشرکنندگان اصلی، مطالعه کنند.
ابهام در میزان خسارات وارده به برنامه هسته‌ای ایران
در روزهای پس از حمله نظامی تاریخی و بی‌سابقه ایالات متحده به ایران، پرسش اصلی که ذهن کارشناسان و سیاستمداران را به خود مشغول کرده، این بوده است که آیا این حمله ضرورت داشته و آیا واقعاً به آنچه دولت ترامپ ادعا می‌کند – یعنی نابودی کامل برنامه هسته‌ای ایران – دست یافته است یا خیر.
دولت به سرعت ادعای پیروزی کرد و پیت هگست، وزیر دفاع، روز یکشنبه – حتی پیش از بازگشت بمب‌افکن‌ها به خاک آمریکا – به خبرنگاران گفت: «ما برنامه هسته‌ای ایران را ویران کردیم.»
با این حال، روز سه‌شنبه، چندین رسانه خبری، به رهبری شبکه سی‌ان‌ان، گزارش دادند که آژانس اطلاعات دفاعی (DIA) ارزیابی اولیه‌ای از خسارات وارده توسط حمله نظامی به سه تأسیسات هسته‌ای ایران انجام داده و به این نتیجه رسیده است که احتمالاً برنامه هسته‌ای تنها چند ماه به عقب رانده شده و «کاملاً و تماماً نابود نشده است.»
تناقضات و بحث‌ها پیرامون ارزیابی خسارت
از آن زمان، واقعیت میزان خسارات وارد شده به ایران و برنامه هسته‌ای آن – و حتی اینکه آیا این برنامه در آستانه تولید بمب اتمی بوده است یا خیر – مورد بررسی و بحث و جدل قرار گرفته است.
ادعاهای رئیس‌جمهور دونالد ترامپ حاوی تناقضاتی در جزئیات بوده که منجر به ایجاد پرسش‌های بی‌پاسخ درباره صحت آنها شده است. همچنین، مقامات دولتی به سرعت حتی لزوم ارزیابی دقیق خسارات را رد کرده و استدلال نموده‌اند که میزان تخریب به وضوح گسترده و همه‌جانبه بوده است.
در این میان، کارشناسان نظرات متفاوتی ابراز داشته‌اند و بسیاری معتقدند که برای اعلام پیروزی یا شکست در این عملیات، هنوز بسیار زود است.
خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارش داد که بر اساس گزارش اطلاعاتی مذکور، در حالی که حملات روز یکشنبه به سایت‌های هسته‌ای فردو، نطنز و اصفهان خسارات قابل توجهی وارد کرده است، نه تنها این تأسیسات به طور کامل نابود نشده‌اند، بلکه دست‌کم بخشی از اورانیوم بسیار غنی‌شده ایران، که یک محصول کلیدی برای ساخت سلاح هسته‌ای به شمار می‌رود، پیشتر منتقل شده و از این حملات جان سالم به در برده است.
این گزارش اطلاعاتی همچنین نشان داد که سانتریفیوژهای ایران، که برای تولید اورانیوم غنی‌شده بیشتر مورد نیاز هستند، تا حد زیادی سالم باقی مانده‌اند.
ترامپ روز چهارشنبه در پاسخ به پرسشی درباره این گزارش، وجود آن را انکار نکرد.
ترامپ به خبرنگاران گفت: «در این سند آمده است که خسارت می‌تواند بسیار شدید باشد» و سپس افزود: «آنها گفتند که خسارت می‌تواند محدود یا بسیار شدید باشد.»
این اظهارات در تضاد آشکار با لفاظی‌های دولت ترامپ قرار داشت که حملات را به عنوان یک موفقیت بی‌قید و شرط و ضربه‌ای نهایی و تاریخی به برنامه هسته‌ای ایران تبلیغ می‌کرد. روز چهارشنبه، ترامپ حتی این عملیات را با بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی مقایسه کرد که به جنگ علیه ژاپن در جنگ جهانی دوم پایانی دراماتیک بخشید.
ترامپ همچنین منبع اصلی اکثر جزئیات عملیاتی مربوط به پیامدهای این حمله بوده است.
او روز سه‌شنبه در پستی در شبکه اجتماعی خود فاش کرد که ایران ۱۴ موشک – که ۱۳ فروند از آنها رهگیری شده‌اند – به یک پایگاه آمریکایی در قطر شلیک کرده است. این در حالی بود که یک مقام پنتاگون تنها به خبرنگاران گفته بود که یک حمله موشکی رخ داده است.
با این حال، هنوز مشخص نیست که این جزئیات تا چه حد قابل اعتماد هستند.
ترامپ روز بعد در گفتگو با خبرنگاران در بروکسل به آنها گفت: «همان‌طور که می‌دانید، هر ۱۴ فروند [موشک] توسط تجهیزات ما سرنگون شدند.»
چندین مقام در پنتاگون نتوانستند توضیح دهند که کدام یک از این اظهارات دقیق است.
نقش جامعه اطلاعاتی و اظهارات متناقض
با توجه به ارائه جزئیات متناقض از سوی دولت ترامپ، جامعه اطلاعاتی ایالات متحده – که مدت‌هاست به عنوان یک مرجع نسبتاً بی‌طرف در ارائه حقایق و اطلاعات، هم برای برنامه‌ریزان نظامی و هم برای رهبران سیاسی که برای دستیابی به اهداف سیاسی خود به ارتش نیازمندند، تلقی می‌شود – در کانون توجه قرار گرفته است تا حقیقت را از لفاظی‌ها تمیز دهد.
در ماه مارس، تولسی گابارد، مدیر اطلاعات ملی، در کنگره اعلام کرد که باور تمامی سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا این است که «ایران در حال ساخت سلاح هسته‌ای نیست و رهبر ایران، [آیت‌الله] خامنه‌ای، مجوزی برای برنامه سلاح‌های هسته‌ای که در سال ۲۰۰۳ به حالت تعلیق درآمده بود، صادر نکرده است.»
سناتور کریس مورفی، دموکرات از ایالت کنتیکت، گفت که تا اواخر هفته گذشته، به او اطلاع داده شده بود که «ایران به ساخت یک سلاح هسته‌ای قابل پرتاب نزدیک نیست.»
در همین حال، چند روز پیش از حمله، ترامپ ادعا کرده بود که ایران «تنها چند هفته تا دستیابی به آن فاصله دارد.»
پس از حمله، از هگست درباره شهادت گابارد در ماه مارس و اینکه آیا اطلاعات جدیدی در این زمینه به دست آمده است، سؤال شد، اما وزیر دفاع از پاسخ مستقیم به این پرسش طفره رفت.
هگست گفت: «من فقط به سادگی می‌گویم که رئیس‌جمهور به وضوح اعلام کرده‌اند که ایشان به … تمامی اطلاعات و داده‌ها نگریسته‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که برنامه هسته‌ای ایران یک تهدید است.»
بیشتر گزارش‌ها اشاره داشتند که ارزیابی جدید با «اطمینان پایین» به نتایج خود نگریسته است – امری که به گفته چندین کارشناس به میلیتاری دات کام، برای چنین ارزیابی اولیه‌ای طبیعی است.
جوزف راجرز، معاون مدیر و پژوهشگر پروژه مسائل هسته‌ای در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، روز چهارشنبه در مصاحبه‌ای با میلیتاری دات کام گفت که انجام ارزیابی‌های دقیق و لازم برای سنجش میزان آسیب‌دیدگی تأسیسات هسته‌ای ایران در اثر حملات نظامی، زمان‌بر خواهد بود.
راجرز گفت: «آیا عملیات چکش نیمه‌شب در نابودی تأسیسات اصلی که هدف قرار گرفته بودند، موفق بوده است؟ من فکر می‌کنم برای انجام این کار، یعنی ارزیابی‌های خسارات نبردی که در حال انجام است، به زمان نیاز است.» او افزود: «اعلام موفقیت فوری، بسیار مخاطره‌آمیز است.»
بلافاصله پس از بمباران‌های شنبه گذشته، رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سازمان ملل، که بر تأسیسات هسته‌ای ایران نظارت دارد، گفت که «هیچ‌کس، از جمله آژانس، در موقعیتی نیست که بتواند خسارات زیرزمینی در تأسیسات فردو را – که یک مکان کلیدی ساخته‌شده در اعماق یک کوه است – به طور کامل ارزیابی کند»، اما انتظار می‌رود این خسارات «بسیار قابل توجه» باشند.
گروسی روز چهارشنبه در یک کنفرانس خبری در اتریش گفت که اولویت اصلی او بازگرداندن بازرسان آژانس به سه سایتی است که توسط حملات هوایی آمریکا و موشک‌های تاماهاوک پرتاب‌شده از یک زیردریایی هسته‌ای – یعنی فردو، نطنز و اصفهان – هدف قرار گرفته‌اند.
دیوید آلبرایت، بازرس سابق تسلیحات و رئیس کنونی موسسه علوم و امنیت بین‌الملل، با خوش‌بینی بیشتری به موضوع نگریست.
او روز سه‌شنبه در پستی در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «ایران احتمالاً نزدیک به ۲۰ هزار سانتریفیوژ را در نطنز و فردو از دست داده است که این امر یک گلوگاه بزرگ در هرگونه تلاش برای بازسازی ایجاد می‌کند.»
وی افزود: «علاوه بر این، خسارت قابل توجهی به توانایی ایران برای ساخت خود سلاح هسته‌ای وارد شده است.»
دیگران با تردید بیشتری به این مسئله نگریستند.
دکتر جفری لوئیس، مدیر برنامه عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای در شرق آسیا در موسسه مطالعات بین‌المللی میدلبری در مونتری، روز یکشنبه در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «چرا من اینقدر تحت تأثیر این حملات قرار نگرفته‌ام؟ اسرائیل و ایالات متحده نتوانسته‌اند عناصر مهمی از مواد هسته‌ای و زیرساخت‌های تولید ایران را هدف قرار دهند.»
لوئیس همچنین خاطرنشان کرد که «ایران اعلام کرده است که یک تأسیسات غنی‌سازی جدید در اختیار دارد» و «اسرائیل تأسیسات دیگری را در ایران هدف قرار داده است – اما نه تأسیسات جدید را.»
انتقاد از گزارش‌ها و تأکید بر قدرت تخریب
پس از انتشار خبر گزارش اطلاعاتی، بسیاری از مقامات ارشد دولت ترامپ نیز به انتقاد از این گزارش‌ها پرداختند و استدلال کردند که نابودی سایت‌های ایران، تنها بر اساس تناژ مواد منفجره به کار رفته و دقت حمله، یک نتیجه قطعی و اجتناب‌ناپذیر بوده است.
شان پارنل، سخنگوی ارشد پنتاگون، روز سه‌شنبه در پستی در شبکه‌های اجتماعی نوشت: «ما ۱۴ بمب ۳۰ هزار پوندی را مستقیماً روی اهداف آنها فرو ریختیم. یعنی ۴۲۰ هزار پوند بمب.»
او افزود: «برای فهمیدن اینکه این تأسیسات هسته‌ای کاملاً نابود شده‌اند، نیازی به نابغه بودن نیست.»
این دیدگاهی بود که کاخ سفید و دیگر مقامات دولتی نیز آن را تکرار کردند.
راجرز گفت: «بدیهی است که ما حجم زیادی مهمات پرتاب کردیم، اما تشخیص اینکه واقعاً چه میزان خسارت در داخل این تأسیسات وارد شده، بسیار دشوار است.» او افزود: «اینکه رهبران سیاسی اینقدر زود اعلام پیروزی کنند، از منظر سیاسی اقدامی بسیار پرخطر است.»
شایان ذکر است که تمامی بمب‌ها و مهمات دارای یک «احتمال انهدام» (Probability of Kill) هستند – که یک فرمول و تحلیل آماری است که توسط برنامه‌ریزان نظامی برای تعیین اینکه آیا یک سلاح به اندازه کافی به هدف نزدیک خواهد بود تا آن را به طور مؤثر نابود کند، مورد استفاده قرار می‌گیرد – و این احتمال با افزایش تعداد مهمات به کار رفته، افزایش می‌یابد.
با این حال، روز چهارشنبه، هگست نیز قدرت تخریب گسترده را دلیلی برای چالش‌برانگیز بودن ارزیابی دقیق خسارات ناشی از حمله عنوان کرد.
هگست به خبرنگاران گفت: «تمامی شواهد مربوط به آنچه به تازگی توسط ۱۲ بمب ۳۰ هزار پوندی بمباران شده است، در زیر یک کوه مدفون شده … ویران و نابود گشته است.»
وی افزود: «بنابراین اگر می‌خواهید ارزیابی کنید که در فردو چه اتفاقی افتاده است، بهتر است یک بیل بزرگ بردارید و بسیار عمیق حفاری کنید.»
به نظر می‌رسید هگست تعداد نادرستی از بمب‌های پرتاب‌شده توسط بمب‌افکن‌ها را ذکر کرده است. روز یکشنبه، ژنرال دن کین، رئیس ستاد مشترک ارتش، به خبرنگاران گفته بود که ارتش ۱۴ «بمب نفوذگر مهمات عظیم GBU-57 با وزن ۳۰ هزار پوند» پرتاب کرده است.
فارن پالیسی : «درون طرح جسورانه خلع سلاح لبنان» | ۰۹ مهر ۱۴۰۴
نشریه اکسپرت : “پژواک جنگ گذشته” | ۱۳ مهر ۱۴۰۴
مجله فارن پالیسی : “یک پرسش کلیدی درباره توافق غزه: چرا حالا؟” | ۱۸ مهر ۱۴۰۴
نشریه فارن افرز : «بزرگترین آزمون ارتش ایالات متحده» | ۰۹ مهر ۱۴۰۴