نشریه دیپلمات : «پشت پرده توصیه‌های دوستانه چین به پاکستان» | ۲۶ اردیبهشت ۱۴۰۲

چین گنگ، وزیر امور خارجه تازه منصوب شده چین، اولین سفر خود به پاکستان را در ۶ و ۷ مه انجام داد. در یک نشست خبری مشترک در پاکستان با بلاول بوتو زرداری، وزیر امور خارجه، چین اظهار داشت که ثبات پیش‌شرط توسعه است. او گفت که چین به‌عنوان همسایه، دوست و شریک خوب پاکستان، به نیروهای سیاسی داخل پاکستان توصیه می‌کند که اجماع ایجاد کنند، ثبات را حفظ کنند و بر بهبود اقتصاد و معیشت مردم تمرکز کنند.

سرزنش بسیار علنی او با توجه به تأکید تاریخی چین بر «پرهیز از مداخله یا دخالت در امور داخلی کشور دیگر» غیرمعمول بود. این یک موضع اصولی است که مقامات چینی آن را به‌عنوان وجه تمایز دیپلماسی خود از ایالات متحده و سایر کشورهای غربی مطرح می‌کنند. چنین موضوعات حساسی معمولاً به‌طور خصوصی با پاکستان مورد بحث قرار می‌گرفت.

رابطه چین با پاکستان مبتنی بر رئال‌پولیتیک است، و بنابراین تا زمانی که منافع چین تأمین شود، پکن با هر کسی که مسئول باشد تعامل خواهد کرد. بنابراین، توصیه چین در درجه اول باید ناشی از نگرانی‌های چین در مورد اقتصاد پاکستان و تأثیر آن بر کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC) تلقی شود. سخنان او توسط وزارت امور خارجه چین به‌عنوان بخشی از بحث‌های CPEC منتشر شد. این واقعیت که این اظهارات در بیانیه مشترک منتشر شده با پاکستان وجود نداشت، شاید نشان‌دهنده حساسیت دولت پاکستان بود.

سخنان چین توسط حامیان نخست‌وزیر برکنار شده، عمران خان، و حزب سیاسی او، تحریک انصاف پاکستان (PTI)، به‌عنوان حمایت از درخواست آنها برای انتخابات سراسری تفسیر شد. برای دیگران، آنها یادآور سال ۱۹۷۱ بودند، زمانی که چوئن لای، نخست‌وزیر چین، به حاکمان پاکستان توصیه کرده بود که مسائل سیاسی را با شیخ مجیب‌الرحمان و حزب سیاسی او، عوامی لیگ، به‌آرامی حل و فصل کنند.

با این حال، دستگیری خان توسط رنجرها – یک نیروی شبه‌نظامی – تنها سه روز پس از اظهارات چین، منجر به گمانه‌زنی‌هایی در مورد نقش چین شد. به‌ویژه، زمان دستگیری خان توسط برخی در رسانه‌های اجتماعی مطرح شد. دو روز پس از سفر چین، شاخه رسانه‌ای ارتش پاکستان، روابط عمومی بین‌خدماتی (ISPR)، به عمران خان هشدار داده بود که بدون مدرک از بدنام کردن افسران شاغل خود دست بردارد. او روز بعد، در حالی که در یک پرونده فساد علیه خود در دادگاه عالی اسلام‌آباد شرکت می‌کرد، دستگیر شد.

۴۸ ساعت بعد، پاکستان با هجوم حامیان خان به ارتش، حمله به تأسیسات و حتی برخی افسران، در هرج و مرج فرو رفت. امنیت تا حدی وخیم شد که ارتش مجبور شد در دو استان فراخوانده شود و خدمات اینترنت موبایل به حالت تعلیق درآمد. وضعیت تنها زمانی تثبیت شد که دادگاه عالی پاکستان دستور آزادی عمران خان را صادر کرد. تضاد با توصیه‌های دوستانه چین برای ثبات در پاکستان نمی‌توانست کامل‌تر از این باشد.

سمیر لالوانی در پی خروج ایالات متحده از افغانستان، از روابط نزدیک‌تر فزاینده بین ارتش چین و پاکستان نوشته و آن را یک اتحاد آستانه‌ای خوانده است. با این حال، تحلیلگرانی مانند عارف رفیق نظر دیگری دارند و ادعا می‌کنند که ارتش پاکستان نگران خروج کامل ایالات متحده از منطقه پس از ترک افغانستان بوده است.

رفیق استدلال کرد که ژنرال‌های پاکستانی برای جلب توجه واشنگتن به ابزارهای ناامیدکننده‌ای متوسل شده‌اند. او گفت که احتمالاً با نادیده گرفتن توصیه‌های دیپلمات‌ها، از اشخاص ثالث برای انتقال خطر افتادن پاکستان در «تله بدهی» چین استفاده می‌شود، چیزی که او معتقد بود می‌تواند حسن نیت چین نسبت به پاکستان را به خطر بیندازد.

در سپتامبر ۲۰۲۲، واشنگتن یک بسته ارتقاء ۴۵۰ میلیون دلاری برای ناوگان اف-۱۶ پاکستان را تصویب کرد و ممنوعیت فروش تسلیحات به پاکستان را لغو نمود. ظاهراً این کار برای دلجویی از ارتش پاکستان انجام نشد، بلکه برای نشان دادن نارضایتی ایالات متحده از خرید نفت روسیه توسط هند در طول جنگ اوکراین بود.

با توجه به این تحولات، قابل درک است که چین مشتاق شنیدن نظرات ژنرال عاصم منیر، رئیس ستاد ارتش تازه منصوب شده پاکستان (COAS) در اولین سفر او به این کشور بود. آنها می‌خواستند نظر او را در مورد پروژه‌های CPEC، امنیت اتباع چینی و همچنین آشفتگی سیاسی در داخل پاکستان بدانند. سفر او که یک هفته پیش از سفر وزیر امور خارجه چین به پاکستان انجام شد، سوالاتی را در مورد تضمین‌هایی که ممکن است ارائه داده باشد و منجر به توبیخ بسیار علنی نیروهای سیاسی پاکستان شده است، ایجاد می‌کند.

برای موفقیت CPEC، چین به حمایت گسترده احزاب سیاسی در داخل پاکستان نیاز دارد. جدا از نگرانی‌های اولیه‌ای که خان و حزبش اندکی پس از به قدرت رسیدن مطرح کردند، CPEC کم و بیش این حمایت را دریافت کرده است. این شامل ائتلاف حاکم فعلی، جنبش دموکراتیک پاکستان (PDM) به رهبری نخست‌وزیر شهباز شریف از حزب مسلم لیگ نواز (PML-N) نیز می‌شود.

این ائتلاف زمانی از هم پاشید که حزب مردم پاکستان (PPP)، یکی دیگر از احزاب اصلی گروه، تصمیم گرفت تصمیمات خود را با PML-N هماهنگ نکند و از آن فاصله گرفت. PML-N و PPP طبق گفته اسما فیض، بر سر روابط خود با تشکیلات نظامی برای کسب قدرت با یکدیگر اختلاف داشته‌اند. تنها مخالفت آنها با PTI است که تاکنون آنها را در یک رابطه کاری نگه داشته است. این عامل دیگری در پس درخواست چین برای ایجاد اجماع و تمرکز بر روی ریل قرار دادن اقتصاد است.

به همان اندازه برای CPEC، پروژه شاخص منتخب شی جین‌پینگ در ابتکار کمربند و راه (BRI)، حمایت مخاطبان داخلی چین نیز مهم است. با اعلام CPEC در سال ۲۰۱۳، مقامات دولتی چین شروع به تأکید بر قابلیت اطمینان پاکستان در رسانه‌ها کردند. آنها شروع به اشاره به پاکستانی‌ها به‌عنوان 巴铁 (ba tie) یا برادران آهنین پاک کردند، تا حدی که تهمینه جنجوعه، اولین وزیر امور خارجه زن پاکستان، مجبور شد به آنها یادآوری کند که «خواهران فولادی» نیز به همان اندازه در روابط خوب با چین سرمایه‌گذاری کرده‌اند. بنابراین، کسب‌وکارها و شهروندان چینی می‌توانستند اطمینان حاصل کنند که سرمایه‌گذاری‌ها و منافع آنها با پاکستان «آهنین» امن خواهد بود و توسط دولت آنها حمایت می‌شود.

همزمان با دهمین سالگرد کریدور اقتصادی چین و پاکستان (CPEC)، این رویداد می‌توانست با سفر دیگری از سوی شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، و افتتاح پروژه‌هایی مانند فرودگاه بین‌المللی جدید گوادر، که با کمک مالی چین ساخته شده است، گرامی داشته شود. در عوض، مقامات چینی مجبور بودند به نیابت از شرکت‌های انرژی چینی، همتایان پاکستانی خود را برای اطمینان از پرداخت‌های معوقه حدود ۱.۵ میلیارد دلاری، تحت فشار قرار دهند. نیروگاه‌های برق چینی در داخل پاکستان نیز برای خرید قطعات یدکی با مشکل مواجه بودند، زیرا بانک دولتی پاکستان دسترسی به ارزهای خارجی را، تا حدی به دلیل متوقف شدن قرارداد با صندوق بین‌المللی پول (IMF)، محدود کرده بود. پروژه‌های تولید تلفن همراه، از جمله آنهایی که بخشی از CPEC بودند، نیز به همین دلیل در داخل کشور متوقف شده بودند و طبق گزارش‌ها، چندین مهندس چینی پاکستان را ترک کرده بودند.

و سپس کارگران چینی در پاکستان، که قبلاً به دلیل افزایش حملات تروریستی تحت فشار بودند، ناگهان با تهدید جدیدی در این کشور مواجه شدند که شامل قوانین کفرگویی پاکستان و کارگران پاکستانی ناراضی بود. با عواقب ویرانگر سیل‌های سال گذشته در پاکستان، و عدم پیشرفت سازنده در قرارداد نجات مالی صندوق بین‌المللی پول، اقتصاد پاکستان در حال سقوط آزاد بود – و شرکت‌ها و کارگران چینی را نیز با خود به پایین می‌کشید. در تمام این مدت، چین تمایلی به تحمل کامل بار پاکستان به‌تنهایی نداشت و ترجیح می‌داد وام‌ها را تمدید کند تا اینکه آنها را به‌طور کامل ببخشد.

اسناد رسمی فاش شده در رسانه‌ها، از جمله اسنادی از حنا ربانی کهر، وزیر مشاور در امور خارجه، و شهباز شریف، نخست‌وزیر، نشان‌دهنده کشمکشی در داخل پاکستان بین کسانی است که خواهان دلجویی از ایالات متحده و سایر کشورهای غربی هستند و کسانی که خواهان تعهد کامل به مشارکت «واقعی استراتژیک» پاکستان با چین هستند. به گفته ملیحه لودهی، سفیر سابق، پاکستان به لطف تصمیم چین برای تمدید حتی وام‌های تجاری در طول ماجرای صندوق بین‌المللی پول، از نظر مالی سرپا مانده بود.

با این حال، یک وزیر فدرال پاکستانی، در گفتگو با رسانه‌های محلی، این کمک را به‌عنوان تهدیدی علیه پاکستان در اظهاراتی که به‌وضوح قدرت‌های غربی را هدف قرار داده بود، به تصویر کشید. پاکستانی‌ها همچنین در پرتو نظم جهانی در حال تغییر، سوالاتی را در مورد روابط با چین مطرح می‌کنند. این علی‌رغم کمک‌های چین هم از سوی دولت و هم از سوی اهداکنندگان خصوصی در طول سیل‌های تابستان ۲۰۲۲ پاکستان است.

در طول سفر خود به پاکستان، وزیر امور خارجه چین به گنجاندن پاکستان در برنامه‌های جدید شی، یعنی ابتکار توسعه جهانی (GDI)، ابتکار امنیت جهانی (GSI) و ابتکار تمدن جهانی (GCI) اشاره کرد. مقامات چینی در پاکستان همچنین مشغول افزایش آگاهی در مورد GSI و GDI و معنای آنها برای پاکستان، مانند سه پروژه فقرزدایی در بلوچستان بوده‌اند. این برنامه‌های گسترده علاوه بر برنامه‌هایی برای گسترش CPEC به افغانستان و اتصال با جمهوری‌های آسیای مرکزی است، همان‌طور که در پنجمین گفتگوی وزیران امور خارجه چین-افغانستان-پاکستان در اسلام‌آباد مجدداً تأکید شد.

با این حال، وخامت اقتصاد پاکستان، افزایش حملات تروریستی به اتباع چینی، همراه با یک نظام سیاسی ناپایدار که به نظر می‌رسد بر سر روابط با چین دچار اختلاف است، به پکن دلیلی برای تردید در مورد جاه‌طلبی‌های خود برای این رابطه داده است. این نگرانی، پس‌زمینه سخنان محتاطانه چین گنگ به نیروهای سیاسی پاکستان است.