روزنامه دان (پاکستان) : «بحران پنهان بخش کشاورزی» | ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۴

بخش کشاورزی پاکستان با بحرانی عمیق‌تر دست و پنجه نرم می‌کند که احتمالاً در سال‌های آینده بدتر خواهد شد. قیمت کالاهای کشاورزی در بازارهای بین‌المللی و همچنین در بازارهای داخلی، روند نزولی مداومی داشته است.

در همین حال، قیمت نهاده‌های کشاورزی در پاکستان همچنان در حال افزایش است. این عدم تعادل فزاینده – افزایش هزینه‌های تولید در بحبوحه ادعاهای دولت مبنی بر کاهش تورم، همراه با کاهش درآمدهای کشاورزی – نگرانی‌های جدی را در مورد دوام بلندمدت کشاورزی در کشور ایجاد می‌کند.

تورم جهانی مواد غذایی که در طول همه‌گیری کووید-۱۹ آغاز شد، به‌تدریج در حال فروکش کردن است. بررسی داده‌های قیمت کالاهای بانک جهانی طی سه سال گذشته، این روند نزولی را برجسته می‌کند. قیمت ذرت که در سال ۲۰۲۲ (میانگین سالانه) ۳۱۹ دلار در هر تن متریک بود، اکنون در سال ۲۰۲۵ (میانگین ژانویه تا مارس) به ۲۱۴ دلار در هر تن متریک کاهش یافته است. به‌طور مشابه، قیمت گندم به‌طور قابل توجهی کاهش یافته و از ۴۳۰ دلار در هر تن متریک در سال ۲۰۲۲ به ۲۵۸ دلار در هر تن متریک در سال ۲۰۲۵ رسیده است.

نوع درشت برنج که در سال ۲۰۲۳، ۵۲۴ دلار در هر تن متریک قیمت داشت و در سال ۲۰۲۴ به ۵۵۷ دلار در هر تن متریک افزایش یافت، اکنون به ۴۰۹ دلار در هر تن متریک کاهش یافته است. پنبه نیز شاهد کاهش مداومی بوده و از ۲.۸۶ دلار در هر کیلوگرم در سال ۲۰۲۲ به ۲.۰۹ دلار در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته، در سال ۲۰۲۴ بیشتر کاهش یافته و به ۱.۹۱ دلار رسیده و این نرخ را در اوایل سال ۲۰۲۵ حفظ کرده است. با این حال، قیمت جهانی شکر ثابت مانده است. این قیمت در سال ۲۰۲۲ حدود ۰.۴۱ دلار در هر کیلوگرم بود و در اوایل سال ۲۰۲۵ در همین سطح در نوسان است.

اما این داستان به پنج محصول عمده پاکستان ختم نمی‌شود. قیمت دانه‌های روغنی خوراکی نیز کاهش شدیدی داشته است. به‌طور مشابه، در بخش باغبانی، کشاورزان مجبور شده‌اند بسیاری از سبزیجات خود را با قیمت‌های بسیار پایین بفروشند. نمونه اخیر و بارز آن پیاز و گوجه‌فرنگی است که تولیدکنندگان حتی برای جبران هزینه‌های تولید خود نیز با مشکل مواجه شدند.

علی‌رغم کاهش جهانی قیمت نهاده‌ها، هزینه نهاده‌های کشاورزی در پاکستان همچنان در حال افزایش است، که عمدتاً ناشی از مالیات سنگین، کاهش ارزش روپیه، و سودجویی افسارگسیخته تولیدکنندگان است.

چشم‌انداز بازار کالاهای بانک جهانی (آوریل ۲۰۲۵) پیش‌بینی می‌کند که قیمت جهانی مواد غذایی امسال ۱۰ درصد کاهش یابد و کاهش‌های بیشتری نیز در سال ۲۰۲۶ محتمل است که قیمت‌ها را به پایین‌ترین سطح خود در شش سال اخیر خواهد رساند.

نکته قابل توجه این است که در حالی که قیمت محصولات عمده در حال کاهش است، هزینه‌های نهاده‌های کلیدی کشاورزی مانند کودها، سموم دفع آفات و گازوئیل نیز طی سه سال گذشته در بازارهای جهانی روند نزولی داشته است.

برای مثال، قیمت اوره – پرمصرف‌ترین کود – در آوریل ۲۰۲۲ به ۹۲۵ دلار در هر تن متریک رسید، اما از آن زمان به ۳۹۴ دلار در هر تن متریک کاهش یافته است. به‌طور مشابه، قیمت دی‌آمونیوم فسفات (DAP) – دومین کود پرمصرف – طی همین دوره از ۹۳۸ دلار در هر تن متریک به ۶۱۵ دلار در هر تن متریک کاهش یافته است. پتاس شاهد کاهش چشمگیرتری بوده و از ۱۲۰۲ دلار به ۳۳۶ دلار در هر تن متریک سقوط کرده است. قیمت نفت نیز کاهش یافته و از ۸۶ دلار در هر بشکه در ژانویه ۲۰۲۲ به ۶۱.۷ دلار در ماه مه ۲۰۲۵ رسیده است. به‌طور مشابه، قیمت سموم دفع آفات نیز روند نزولی داشته است.

از قضا، علی‌رغم این کاهش جهانی قیمت نهاده‌ها، هزینه نهاده‌های کشاورزی در پاکستان همچنان در حال افزایش بوده است. این افزایش عمدتاً ناشی از مالیات سنگین، کاهش ارزش روپیه پاکستان، و سودجویی افسارگسیخته تولیدکنندگان و تأمین‌کنندگان نهاده‌ها است.

طی سه سال گذشته، قیمت کودها، سموم دفع آفات، بذرها و تراکتورها در کشور دو برابر شده است. در همین حال، تعرفه برق برای چاه‌های عمیق سه برابر شده، در حالی که قیمت گازوئیل ۷۰ درصد افزایش یافته است.

ترکیب کاهش قیمت محصولات و افزایش هزینه‌های نهاده‌ها، قدرت خرید کشاورزان را به‌طور قابل توجهی کاهش داده است. فروش تراکتور در سال ۲۰۲۴-۲۵ (ژوئیه تا آوریل) به تنها ۲۵۱۴۳ دستگاه کاهش یافته است، در حالی که این رقم در مدت مشابه سال گذشته ۳۹۸۳۸ دستگاه بود. برای مقایسه، پاکستان در سال ۲۰۲۱-۲۲، ۵۸۸۸۰ دستگاه تراکتور تولید کرد. این کاهش به‌ویژه با توجه به اینکه سطح مکانیزاسیون کشاورزی در کشور بسیار پایین است، نگران‌کننده است.

به‌طور مشابه، قیمت‌های بالای DAP قبلاً منجر به کم‌مصرفی کودهای فسفاته شده است. در نتیجه، نسبت مصرف نیتروژن به فسفات در پاکستان به ۳.۸:۱ رسیده است، در حالی که نسبت توصیه‌شده ۲:۱ است که بر عملکرد محصولات تأثیر منفی می‌گذارد.

گزارش‌های رسانه‌ای نشان می‌دهد که دولت قصد دارد در بودجه آتی، عوارض غیرمستقیم فدرال را بر مواد اولیه کلیدی کودها به ۱۰ درصد افزایش دهد – در زمانی که قیمت کود در پاکستان از قبل به‌طور قابل توجهی بالاتر از قیمت آن در هند و بنگلادش است. هرگونه افزایش بیشتر احتمالاً کاربرد کود را حتی بیشتر کاهش می‌دهد و هم بهره‌وری محصولات و هم امنیت غذایی ملی را تضعیف می‌کند.

در سال‌های اخیر، پریشانی کشاورزان ناشی از کاهش قیمت محصولات و افزایش هزینه‌های تولید، با دو چالش عمده دیگر تشدید شده است: تغییرات آب و هوایی و فروش گسترده بذرها و سموم دفع آفات غیراستاندارد.

سال گذشته، کشاورزان به‌شدت به بذر بی‌کیفیت شلتوک (برنج) عرضه‌شده توسط شرکت‌های بذر اعتراض کردند، با این حال هیچ اقدام معناداری توسط دولت انجام نشد. در عوض، تقصیر به‌راحتی به گردن تغییرات آب و هوایی انداخته شد.

امسال، مافیای بذر بار دیگر خسارات سنگینی – این بار به تولیدکنندگان ذرت بهاره – با فروش بذرهای هیبریدی غیراستاندارد که منجر به گرده‌افشانی ضعیف و تشکیل دانه ضعیف شد، وارد کرد. این حوادث مکرر نگرانی جدی را در مورد اثربخشی چارچوب نظارتی بذر دولت و عملکرد سازمان‌های نظارتی مربوطه ایجاد می‌کند.

در نتیجه، بخش کشاورزی پاکستان اکنون با هزینه‌های تولید بالا، بازدهی پایین، آسیب‌پذیری فزاینده در برابر تغییرات آب و هوایی، و مالیات سنگین – به‌ویژه پس از افزایش اخیر نرخ مالیات بر درآمد کشاورزی تا ۴۵ درصد – مشخص می‌شود. این بخش به‌سرعت در حال از دست دادن رقابت‌پذیری خود و حرکت به سمت یک بحران تمام‌عیار است که احتمالاً نه تنها برای کشاورزی بلکه برای اقتصاد عمدتاً وابسته به کشاورزی پاکستان نیز عواقب ویرانگری خواهد داشت.