مجله فارن پالیسی: «اروپا در صورت لغو تحریم‌های روسیه توسط ترامپ چه می‌تواند انجام دهد؟» | ۱۴ اسفند ۱۴۰۳

⏳مدت زمان مطالعه: ۶ دقیقه | ✏️ناشر/نویسنده: فارن پالسی / آگاته دمارایس | 📅 تاریخ: ۴ مارس ۲۰۲۵ / ۱۴ اسفند ۱۴۰۳

⚠️ هشدار: بازنشر این مقاله با هدف ارائه دیدگاه‌های متنوع صورت گرفته و به معنای تأیید یا پذیرش مسئولیت دیدگاه‌های مطرح‌شده نیست.

—

چرا اروپا در قبال روسیه قدرت تحریمی بیشتری نسبت به آمریکا دارد؟

هم‌زمان با تلاش دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، برای امضای توافقی با ولادیمیر پوتین درباره اوکراین، احتمال تغییر رویکرد آمریکا در قبال تحریم‌های روسیه افزایش یافته است. چنین سناریویی اروپا را در موقعیتی قرار می‌دهد که باید به‌تنهایی این تحریم‌ها را ادامه دهد—شرایطی بی‌سابقه که این پرسش را مطرح می‌کند: آیا تحریم‌های یک‌جانبه اروپا علیه روسیه اثرگذاری کافی خواهند داشت؟

پاسخ مثبت است، به‌ویژه اگر این تحریم‌ها بر تجارت متمرکز شوند.

قدرت تحریم‌های غرب بر روسیه

قدرت تحریم‌های غرب به توانایی ایالات متحده و اروپا در استفاده از نفوذ اقتصادی و جایگاه برتر دلار آمریکا و اقتصاد فرا-آتلانتیکی بستگی دارد. در مورد روسیه، آمارها نشان می‌دهد که اروپا در این زمینه از آمریکا قوی‌تر است.

از ابتدای سال ۲۰۲۲، روسیه تلاش کرده است خود را از وابستگی به دلار آمریکا رها کند تا از آسیب‌های تحریمی در امان بماند. این روند باعث شده که شرکت‌های روسی کمتر از ۵ درصد از معاملات برون‌مرزی خود را با دلار آمریکا انجام دهند. از سوی دیگر، روابط تجاری روسیه و آمریکا همواره حداقلی بوده است. در سال ۲۰۲۱، یعنی آخرین سال قبل از حمله روسیه به اوکراین، ایالات متحده تنها ۳.۶ درصد از صادرات روسیه را جذب و ۵.۹ درصد از واردات آن را تأمین می‌کرد.

در مقابل، اتحادیه اروپا در گذشته شریک تجاری اصلی مسکو بود و تقریباً ۴۰ درصد از واردات روسیه را تأمین و به همان میزان از صادرات آن را جذب می‌کرد. این اعداد نشان‌دهنده اهرم فشار بزرگی هستند که اتحادیه اروپا از طریق تحریم‌های تجاری علیه روسیه در اختیار دارد.

تأثیر تحریم‌های اتحادیه اروپا بر واردات روسیه

تحریم‌های اتحادیه اروپا، ۵۴ درصد از واردات روسیه از این بلوک را شامل می‌شود (بر اساس داده‌های ۲۰۲۱)، که این امر مشکلات بزرگی برای شرکت‌های روسی ایجاد کرده است که به فناوری‌های پیشرفته ساخت اتحادیه اروپا متکی هستند. به‌عنوان مثال، تا پایان سال ۲۰۲۴، شرکت هواپیمایی روسی S7 به دلیل عدم دسترسی به قطعات یدکی، ۳۱ فروند از ۳۹ هواپیمای ایرباس A320neo خود را زمین‌گیر کرده بود. بدون امکان تعمیر و نگهداری، این شرکت چاره‌ای جز خروج کامل این هواپیماها از ناوگان خود تا سال ۲۰۲۶ نخواهد داشت.

تأثیر تحریم‌های تجاری اتحادیه اروپا بر صادرات روسیه

اهرم فشار اروپا بر روسیه در حوزه صادرات، به‌ویژه در بخش انرژی، حتی قوی‌تر است. کرملین با قطع صادرات گاز به اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۲، عملاً به اقتصاد خود آسیب زد. برخلاف ادعای روسیه، بحران انرژی در اتحادیه اروپا به دلیل تحریم‌ها نبود، بلکه نتیجه تصمیم کرملین برای کاهش عرضه گاز بود.

از آن زمان، اروپا به‌شدت روی تنوع‌بخشی به تأمین‌کنندگان انرژی، توسعه زیرساخت‌های لازم برای واردات گاز طبیعی مایع (LNG) و گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر کار کرده است. هیچ دلیلی وجود ندارد که این روند متوقف شود. در واقع، برنامه اتحادیه اروپا شامل ممنوعیت کامل واردات هیدروکربن‌های روسیه از سال ۲۰۲۷ است.

چرا آمریکا از بازگشت گاز روسیه به اروپا نگران است؟

دولت ترامپ احتمالاً از احیای روابط انرژی بین اتحادیه اروپا و روسیه، به‌ویژه در مورد گاز طبیعی، حمایت نخواهد کرد. دلیل این امر ساده است: ایالات متحده و روسیه در زمینه صادرات گاز به اتحادیه اروپا رقیب یکدیگر هستند. طی سه سال گذشته، آمریکا تأمین‌کننده اصلی LNG اتحادیه اروپا بوده است و تقریباً نیمی از واردات این بلوک را تشکیل می‌دهد.

اگر روسیه مجدداً صادرات گاز خط لوله‌ای به اروپا را از سر بگیرد، تقاضا برای LNG آمریکا کاهش خواهد یافت. همچنین، شرکت‌های انرژی روسیه مستقیماً با شرکت‌های آمریکایی در حوزه LNG رقابت دارند. روسیه هم‌اکنون دومین تأمین‌کننده بزرگ LNG اتحادیه اروپا است و بدون شک قصد دارد جایگاه نخست را از آمریکا بگیرد.

نفوذ اتحادیه اروپا بر صادرات نفت روسیه

اهرم فشار انرژی اتحادیه اروپا بر روسیه تنها به گاز محدود نمی‌شود، بلکه شامل نفت نیز هست. گروه هفت (G-7) و اتحادیه اروپا سقف قیمتی ۶۰ دلار در هر بشکه برای صادرات نفت روسیه تعیین کرده‌اند. این سقف قیمتی برای صادراتی که توسط شرکت‌های بیمه و خطوط کشتیرانی مستقر در اتحادیه اروپا یا سایر کشورهای گروه هفت تسهیل می‌شود، اعمال می‌شود.

حتی اگر ایالات متحده از این مکانیزم خارج شود، اتحادیه اروپا همچنان می‌تواند این محدودیت را حفظ کند. بسیاری از نفتکش‌هایی که نفت روسیه را حمل می‌کنند، همچنان از بنادر روسیه در دریای بالتیک بارگیری می‌شوند و نیاز به عبور از تنگه‌های تحت کنترل اتحادیه اروپا دارند. این امر به بروکسل ابزار لازم را می‌دهد تا اجرای سقف قیمتی را تحمیل کند. به‌عنوان مثال، اتحادیه اروپا می‌تواند الزام کند که تمام نفتکش‌هایی که از آب‌های اتحادیه عبور می‌کنند، دارای بیمه معتبر غربی باشند—شرطی که نفتکش‌های روسی به‌سختی می‌توانند برآورده کنند.

نتایج احتمالی تشدید نظارت بر سقف قیمتی

افزایش نظارت اتحادیه اروپا بر اجرای سقف قیمتی دو تأثیر مثبت خواهد داشت:

1. این اقدام نیازمند تقویت توانایی‌های اتحادیه اروپا در زمینه شناسایی، ردیابی و هدف‌گیری نفتکش‌های روسی است. این کشتی‌ها بخشی از ناوگان موسوم به “ناوگان سایه” هستند که برای دور زدن تحریم‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. در حال حاضر، دولت‌های اروپایی برای شناسایی این کشتی‌ها به قابلیت‌های ایالات متحده، از جمله تحلیل‌گران وزارت خزانه‌داری آمریکا، متکی هستند. افزایش استقلال اروپا در این حوزه می‌تواند مزیتی استراتژیک باشد.
2. با توجه به اینکه بریتانیا نقش مهمی در صنعت بیمه دریایی و جمع‌آوری اطلاعات ایفا می‌کند، خروج آمریکا از مکانیزم سقف قیمتی نفت ممکن است به احیای همکاری‌های پسابریگزیت میان بریتانیا و اتحادیه اروپا در حوزه تحریم‌ها کمک کند.

چالش حضور شرکت‌های غربی در بازار روسیه

یکی دیگر از ابزارهای اتحادیه اروپا برای اعمال فشار بر کرملین، کنترل ورود مجدد شرکت‌های غربی به بازار روسیه است. داده‌های مدرسه اقتصاد کیف نشان می‌دهند که شرکت‌های آمریکایی همواره نقش کوچکی در بازار روسیه ایفا کرده‌اند. در ابتدای سال ۲۰۲۲، تنها ۱۸ درصد از ۱,۳۰۷ شرکت غربی فعال در روسیه متعلق به ایالات متحده بودند، درحالی‌که دو سوم آن‌ها اروپایی بودند.

با توجه به اینکه مسکو در حال آماده‌سازی شرایط برای بازگشت احتمالی شرکت‌های غربی به بازار روسیه است، این اتحادیه اروپا است که تصمیم خواهد گرفت چه زمانی و چگونه شرکت‌های اروپایی می‌توانند فعالیت خود را از سر بگیرند، نه آمریکا.

نقش بانک‌های اروپایی در بازگشت شرکت‌های غربی به روسیه

برای ازسرگیری فعالیت شرکت‌های غربی در روسیه، آن‌ها نیاز به دسترسی به کانال‌های مالی دارند—که خود یکی دیگر از ابزارهای نفوذ اتحادیه اروپا است. بانک‌های آمریکایی هرگز در روسیه نقش مهمی نداشته‌اند و تجربه تحریم‌های ایران نشان می‌دهد که حتی پس از لغو تحریم‌ها، بانک‌های آمریکایی برای بازگشت به یک بازار تحریمی بسیار محتاطانه عمل می‌کنند.

با این حال، بانک‌های اروپایی در روسیه نفوذ بیشتری دارند. به‌عنوان نمونه، بانک اتریشی رایفایزن همچنان دارای عملیات گسترده‌ای در روسیه است. اگر اتحادیه اروپا بخواهد فشار تحریمی را افزایش دهد، می‌تواند محدودیت‌های بیشتری بر بانک‌های اروپایی برای انجام تجارت با روسیه اعمال کند.

دارایی‌های مسدود شده بانک مرکزی روسیه: اهرمی محدود برای اتحادیه اروپا

در تئوری، اتحادیه اروپا در زمینه دارایی‌های مسدود شده بانک مرکزی روسیه نقش اصلی را ایفا می‌کند. اکثر این دارایی‌ها در سیستم تسویه اوراق بهادار یوروکلیر بلژیک نگهداری می‌شوند و بیش از ۶۰ درصد آن‌ها بر اساس اطلاعات موجود، به یورو محاسبه می‌شوند.

افزون بر این، کمیسیون اروپا مسئول مدیریت وام ۵۰ میلیارد دلاری گروه هفت (G-7) به اوکراین است که از محل سود حاصل از دارایی‌های مسدود شده روسیه تأمین مالی شده است.

اما در این میان یک چالش اساسی وجود دارد: روسیه به‌طور رسمی این دارایی‌ها را از حساب‌های خود حذف کرده است و دیگر انتظار بازگشت آن‌ها را ندارد. این بدان معنا نیست که کرملین اهمیتی به آن‌ها نمی‌دهد، اما به نظر می‌رسد که این موضوع دیگر یک اولویت استراتژیک برای مسکو نیست. بنابراین، اتحادیه اروپا نمی‌تواند روی این دارایی‌ها به‌عنوان یک ابزار فشار قوی حساب کند.

جمع‌بندی: آیا اروپا می‌تواند در برابر روسیه بایستد؟

در صورتی که اتحادیه اروپا بتواند یکپارچگی خود را حفظ کند—چالشی که به هیچ وجه کوچک نیست—این اتحادیه ابزارهای تحریمی قدرتمندی علیه مسکو دارد که آمریکا فاقد آن‌هاست. این ابزارها شامل نفوذ گسترده تجاری، حضور شرکت‌های خصوصی اروپایی در روسیه، کنترل بر سیستم مالی و بیمه‌های دریایی است.

این بدان معنا نیست که تحریم‌های آمریکا، به‌ویژه محدودیت‌های مربوط به بازارهای مالی و فناوری‌های انرژی، تأثیری ندارند. اما لغو تحریم‌های آمریکا، در صورتی که اتحادیه اروپا همچنان فشار خود را حفظ کند، برای روسیه کافی نخواهد بود.

در نهایت، این اتحادیه اروپا است که می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در سیاست تحریم‌ها علیه روسیه ایفا کند، و ترامپ نمی‌تواند به‌تنهایی تمام خواسته‌های پوتین را در مذاکرات صلح اوکراین برآورده کند.

“`