نشریه گزارش آفریقا : «برای معترضان نسل Z کنیا، تغییر به معنای خروج روتو است. اما گام بعدی چیست؟» | ۱۱ تیر ۱۴۰۴

با افزایش فشار دولت و به اوج رسیدن خشم عمومی، نبرد میان نافرمانی و انکار در کنیا به نقطه عطفی سرنوشت‌ساز رسیده است.

روز چهارشنبه ۲۵ ژوئن، نادیده گرفتن شعارهای اعتراضی در نایروبی، پایتخت کنیا، غیرممکن بود. فریاد «روتو باید برود!» از خیابان‌های اصلی پایتخت تا پخش‌های زنده که هزاران نفر در سراسر جهان تماشا می‌کردند، به گوش می‌رسید. اما اکنون، با فروکش کردن غبار گاز اشک‌آور و حاکم شدن اندوه ناشی از کشتار معترضان توسط پلیس، بسیاری از جوانان کنیایی این پرسش را مطرح می‌کنند: پس از اعتراضات، چه خواهد شد؟

این اعتراضات توسط حساب‌های بی‌نام تلگرامی، اینفلوئنسرهای تیک‌تاک، سازندگان میم‌های اینترنتی و برنامه‌نویسان باانگیزه مدنی سازماندهی شده بود. معترضان، پیچیده در پرچم‌ها و مجهز به پلاکاردها و گوشی‌های هوشمند، مصمم، رادیکال و عمیقاً برهم‌زننده وضع موجود بودند. سلاح‌هایشان؟ هشتگ، طنز و خشم. نتیجه چه بود؟ به گفته عفو بین‌الملل، دست‌کم ۱۶ کشته و ده‌ها زخمی.

برای بسیاری از معترضان نسل Z، پاسخ به بحران کنیا غیرقابل مذاکره است: رئیس‌جمهور ویلیام روتو باید از قدرت کناره‌گیری کند. این جنبش که با نفرتی مشترک از نخبگان سیاسی متحد شده، فراتر از مرزهای قبیله‌ای و طبقاتی رفته است. با این حال، مسیر گذار از مخالفت توده‌ای به تغییرات بنیادین همچنان نامشخص است. روتو که زمانی به عنوان یک «هاسلر» (فردی خودساخته) و قهرمان فقرا ستایش می‌شد، اکنون به نماد همان ساختاری تبدیل شده که جوانان کنیایی آن را فاسد، سرکوبگر و بیگانه با واقعیت‌های جامعه می‌دانند.

ضرب‌وشتم، بازداشت و آدم‌ربایی

شکیرا وافولا، یک فعال مدنی، می‌گوید: «نبوغ کنشگری نسل Z در ۲۵ ژوئن، در ساختار بدون رهبر آن نهفته بود. این جنبش به صورت دیجیتالی هماهنگ می‌شد و سرکوب آن برای ساختار قدرت دشوار بود. اما برای پایدار ساختن تغییر، اکنون باید ارزش‌هایمان را نهادینه کنیم، در فعالیت‌های اجتماعی مشارکت نماییم، چارچوب‌های پاسخگویی ایجاد کنیم و رهبری جمعی را بر چهره‌سازی ترجیح دهیم.»

بیشتر بخوانید: نسل Z کنیا سالگرد اعتراض مرگبار را با خشمی تازه گرامی می‌دارند

با وجود ضرب‌وشتم توسط پلیس، بازداشت‌ها و آدم‌ربایی‌ها، فعالان جوان به بسیج نیروها ادامه می‌دهند. مارتین اوموندی، یک فعال دانشجوی ۲۷ ساله، می‌گوید: «فقدان رهبری، بزرگترین نقطه قوت ماست. این جنبش، مانند یک مار افسانه‌ای، تا زمان دستیابی به بازنشانی کامل سیستم، سرهای جدیدی خواهد رویاند. آن‌ها اعتراضات سال ۲۰۲۴ را یک شوخی خواندند و اکنون اعتراضات ۲۰۲۵ را تروریسم و کودتا می‌نامند. آن‌ها از ما بیشتر ترسیده‌اند!»

ما با جمعیت بی‌قراری از جوانان روبرو هستیم که نه ترسی می‌شناسند و نه امیدی دارند. این ترکیبی خطرناک است…

با این حال، نقطه قوت این جنبش – یعنی خودانگیختگی آن – می‌تواند پاشنه آشیل آن نیز باشد. تحلیلگران معتقدند که بدون ساختارهای رسمی، این جنبش در معرض خطر نفوذ، فرسودگی و یا تجزیه قرار دارد.

فراخوان‌ها برای ازسرگیری اعتراضات گسترده در ۷ ژوئیه (روز سابا سابا)، که یادآور مبارزات برای دموکراسی چندحزبی در دهه ۱۹۹۰ است، رو به افزایش است. این تاریخ می‌تواند به یک نقطه عطف برای احیای جنبش تبدیل شود یا به صحنه یک سرکوب دولتی تمام‌عیار.

هرمان مانیورا، تحلیلگر سیاسی، هشدار می‌دهد که دولت ممکن است به استفاده از زور متوسل شود. او به «آفریکا ریپورت» می‌گوید: «ما با جمعیت بی‌قراری از جوانان روبرو هستیم که نه ترسی می‌شناسند و نه امیدی دارند. این ترکیبی خطرناک است که می‌تواند به هرج‌ومرج مدنی منجر شود.»

رژیمی در حال انکار؟

دولت، سیاستمداران مخالف و سازمان‌های غیرانتفاعی را به تأمین مالی این شورش متهم کرده و رئیس‌جمهور روتو اعتراضات را لفاظی‌های توخالی خوانده است. او در یک سخنرانی عمومی گفت: «اگر می‌خواهید روتو برود، بگویید چگونه باید بروم. ما قانون اساسی داریم. خشونت و هرج‌ومرج مشکلات ما را حل نخواهد کرد.»

کیپچومبا مورکومن، وزیر کشور، پا را فراتر گذاشت و اعتراضات را «تلاش برای کودتا» توصیف کرد و به پلیس دستور «شلیک به قصد کشت» داد؛ دستوری که موجی از خشم ملی را برانگیخت. وکلا این دستور را غیرقانونی خواندند و تأکید کردند که مورکومن «صلاحیت صدور چنین دستوراتی را ندارد.»

بیشتر بخوانید: کنیا: آیا خشم نسل Z بر سر کشتار پلیس به قیمت دور دوم ریاست‌جمهوری روتو تمام خواهد شد؟

فیث اودیامبو، رئیس «انجمن حقوقی کنیا» (LSK)، اظهار داشت: «انجمن حقوقی کنیا این تصور را که کشور در آستانه هرج‌ومرج است یا سوء رفتار پلیس که در تضاد مستقیم با قانون اساسی قرار دارد، موجه است، کاملاً رد می‌کند.» پس از این اظهارات، طوماری برای اخراج مورکومن از کانون وکلا به این انجمن ارائه شد.

منتقدان معتقدند که واکنش دولت تنها به بیگانگی عمومی دامن زده و فروپاشی اپوزیسیون سنتی کنیا را به نمایش گذاشته است. رایلا اودینگا، چهره دیرینه اپوزیسیون که زمانی نماد مقاومت توده‌ای بود، پس از همسویی با دولت روتو، اعتبار خود را در میان جوانان از دست داده است. سیاستمداران مخالفی که هفته گذشته تلاش کردند به اعتراضات بپیوندند، با هو کردن جمعیت یا رانده شدن مواجه شدند.

مانیورا می‌گوید که شکست اپوزیسیون در ارائه یک ساختار منسجم به شورش نسل Z، یک خلأ خطرناک ایجاد کرده است. «اپوزیسیون می‌خواهد از این جنبش بهره‌برداری کند، اما نمی‌داند که این حرکت می‌تواند از کنترل آن‌ها و حتی از کنترل روتو خارج شود. کشور در حال سوختن است و هیچ یک از طرفین کنترلی بر اوضاع ندارند. خطر اصلی همین است.»

فراتر از اعتراضات: گام بعدی چیست؟

برای برخی از فعالان جنبش، افق بعدی در جامعه‌سازی، آموزش سیاسی و اصلاحات نهادی نهفته است. آن‌ها پیشنهاد ایجاد پلتفرم‌های مدنی به رهبری جوانان را می‌دهند – نه احزاب سیاسی، بلکه نهادهای نظارتی غیرمتمرکز – تا جنبش را فراتر از خیابان‌ها تثبیت کنند. با این حال، بسیاری از فعالان نسل Z به انتخابات و سیاست رسمی با دیده تردید می‌نگرند و اعتماد به نهادهای عمومی نیز در پایین‌ترین سطح خود قرار دارد.

پاتریک گاتارا، تحلیلگر و مفسر سیاسی، در پاسخ به این پرسش که آیا دولت روتو به سرکوب، جذب یا تسلیم روی خواهد آورد، معتقد است که رئیس‌جمهور پیش از این هر سه راه را آزموده و شکست خورده است.

گاتارا به «آفریکا ریپورت» می‌گوید: «در طول یک سال گذشته، روتو لایحه مالی را پس گرفت، کابینه خود را ترمیم کرد، برای تعامل و جذب حامیان برجسته جنبش تلاش کرد و به سرکوب‌های وحشیانه متوسل شد. هیچ‌کدام از این تاکتیک‌ها کارساز نبوده است، زیرا این جنبش صرفاً به مسائل مقطعی یا تلاش برای کسب قدرت سیاسی محدود نمی‌شود، آن‌گونه که قیام‌های پیشین بوده‌اند.»

بیشتر بخوانید: کنیا: ستاره‌های اعتراضات نسل Z اکنون کجا هستند؟

به گفته گاتارا، این جنبش نماینده یک طرد عمیق‌تر است: طرد قومیت به عنوان اصل سازمان‌دهنده سیاست، طرد رأی‌گیری به عنوان تنها شکل مشروع مشارکت، و طرد دولت به عنوان تنها مرکز قدرت عمومی.

از دیدگاه وافولا، این جنبش علاقه‌ای به انتخاب میان نخبگان تکراری ندارد. او می‌گوید: «ما به دنبال نمایندگی برآمده از تجربه زیسته مردم هستیم، نه وعده‌های توخالی انتخاباتی. ما خواهان پاسخگویی، عدالت و حاکمیت قانون هستیم. Tunataka kufagia wote [ما می‌خواهیم همه آن‌ها را از صحنه پاک کنیم].»

دولت روتو در مواجهه با نارضایتی فزاینده، در صدد تصویب قانونی است تا حق اعتراض را که در قانون اساسی کنیا تضمین شده، محدود کند. در صورت تصویب، این قانون به پلیس اختیارات گسترده‌تری برای اعلام پیشگیرانه غیرقانونی بودن اعتراضات و استفاده از زور می‌دهد؛ اقدامی که منتقدان آن را نه تنها یک زیاده‌روی سیاسی، بلکه یک خرابکاری در قانون اساسی می‌دانند.