مجله گزارش آفریقا : «حتی پرندگان نیز گریخته‌اند»: در مالی، روستاهای کامل توسط جهادگرایان از نقشه حذف شده‌اند | ۱۱ تیر ۱۴۰۴

گروه‌های جهادگرا در مالی، با وادار کردن ساکنان به ترک خانه‌هایشان، در حال برهم زدن توازن جمعیتی، اقتصادی و فرهنگی این کشور هستند.

سوماگل هر روز روی تنه درختی کنار رودخانه در نیافونکه، واقع در مرکز مالی، می‌نشیند. او می‌گوید: «به آن سوی رودخانه، به روستایم خیره می‌شوم و پیرمردهایی را به یاد می‌آورم که بعدازظهرها کنار ساحل رودخانه «والی» (یک بازی تخته‌ای سنتی مالیایی) بازی می‌کردند، پسرانی که فوتبال بازی می‌کردند و دختران جوانی که مشغول شستن لباس بودند…» صدایش پشت تلفن می‌لرزد. «ما دیگر خانه‌ای نداریم. روستای ما هرگز مانند گذشته نخواهد شد.»

روستای او داگوجی نام دارد. این روستا با داشتن مدرسه و حتی برج آب، یکی از مجهزترین روستاهای منطقه بود. اقتصاد این شهر کوچک بر پایه کشاورزی می‌چرخید و جوانان با انرژی و افتخار در مزارع کار می‌کردند. در اوایل دهه ۲۰۰۰، خواننده فقید، علی فارکا توره، حدود ده هکتار زمین آبیاری‌شده به همراه باغ‌هایی در آنجا خریداری کرد. داگوجی رو به پیشرفت بود.

متهم به همکاری با ارتش

اما ناگهان همه چیز در یک شب متوقف شد. در آوریل ۲۰۲۴، جهادگرایان «جماعت نصرت‌الاسلام والمسلمین» (JNIM)، وابسته به القاعده در ساحل، روستاییان را به همکاری با ارتش متهم کردند و به آن‌ها دستور دادند که آنجا را ترک کنند. مردان، زنان و کودکان، همگی مجبور به فرار شدند.

بسیاری از آن‌ها در نیافونکه پناه گرفتند. سوماگل با نگرانی می‌گوید: «فصل بارندگی نزدیک است و ما نتوانسته‌ایم خانه‌های کاهگلی خود را بازسازی کنیم. بدون شک همه آن‌ها فرو خواهند ریخت.» دو قایق مسافربری که قبلاً در رودخانه تردد می‌کردند، توسط جهادگرایان نابود شدند تا از هرگونه مداخله نظامی جلوگیری کنند.

بیشتر بخوانید: ارتش مالی متهم به قتل‌عام: «آنها گلوی‌شان را یکی یکی بریدند»

داگوجی یک مورد استثنایی نیست. در شرق کشور، در منطقه گائو، روستای تالاتای نیز از ساکنانش تخلیه شد. این اتفاق در ۶ سپتامبر ۲۰۲۲ رخ داد. بادهای پیش از فصل بارندگی، گرد و غبار سرخ‌رنگ کوچه‌های روستا را بلند می‌کرد؛ روستایی که بازارش هر شنبه، بازرگانان، دامداران و تجار را از سراسر منطقه ساحل به خود جذب می‌کرد.

«آن‌ها به هر جنبنده‌ای شلیک می‌کردند»

بلال، یکی از ساکنان سابق، می‌گوید: «آن روز، مردان مسلح به روستا هجوم آوردند. آن‌ها تقریباً به هر جنبنده‌ای شلیک کردند. سپس ساختمان‌های دولتی را سوزاندند، مرکز بهداشت را غارت کردند، برج آب را تخریب کردند و انبارهای غله را به آتش کشیدند.» این حمله به جنگجویان «دولت اسلامی در صحرای بزرگ» (ISGS) نسبت داده شد که فتوایی علیه جمعیت طوارق منطقه صادر کرده بودند. یکی از اعضای شورای محلی که اکنون در گائو آواره شده است، می‌گوید: «از آن زمان، حتی پرندگان نیز از تالاتای گریخته‌اند.»

در مالی، جنگ فراتر از کشتن است؛ جنگ هویت‌ها را پاک می‌کند. روستاهای کامل در شمال و مرکز کشور در حال تخلیه شدن هستند و ساکنانشان مجبور به ترک سرزمین خود می‌شوند. در منطقه کورو، نزدیک مرز بورکینافاسو، دو روستا به گفته یک امدادگر که نخواست نامش فاش شود، «تخلیه» شده‌اند. او می‌گوید: «دیگر کسی در کاسا سائو یا کاسا بردا باقی نمانده است. این‌ها روستاهایی بودند که برای نسل‌ها پابرجا بودند. اما مردم چه می‌توانند بکنند؟ آن‌ها نمی‌توانند زیر سایه اسلحه زندگی کنند.»

در این بخش از کشور، فهرست روستاهای متروکه بی‌پایان است: بودیو، دیومبولو کادا، یاواکادا، دودیورو تیله، دگنره بوگولو، تگورو، لیبه-هابه، اورو-امه، جه‌واگو، ناگادورو، سیراتینتین، سرتومونی، دریمبه، نوبوری و کاسا، همگی متروکه شده‌اند.

در اطراف دیافارابه، جایی که پس از قتل‌عام توسط ارتش در ۱۲ مه، محاصره‌ای توسط جهادگرایان اعمال شد، ساکنان روستاهای دارو، تیلمبیا، بارکه داگا و کارا نیز مجبور به تبعید شدند.

بیشتر بخوانید: اتاق قرمز واگنر: چگونه مزدوران روسی جنایات خود را در تلگرام به نمایش می‌گذارند

کمی نزدیک‌تر به باماکو، در منطقه سگو، چندین روستا در ناحیه تومینیان – از جمله توله، سوندو، تاسیلا، کوردآگا، تیلیهان، کیری، سومادوگو، کره-کورا، کلادآگا، بلدآگا، ماسادوگو، تیوگا، لافیالا و کودیان – به گفته یک منبع محلی، «اکنون تنها نامی از آن‌ها باقی مانده است.»

«حافظه جمعی ما در حال نابودی است»

الگو همیشه یکسان است: مردان مسلح از راه می‌رسند، روستاییان را به همکاری با ارتش متهم می‌کنند و به آن‌ها دستور می‌دهند که منطقه را ترک کنند. بسیاری از روی ترس تسلیم می‌شوند و سپس، کوچ اجباری آغاز می‌شود. اومارو می‌گوید: «وقتی می‌دانی همسایه‌ات فقط به خاطر سوءظن به صحبت با یک سرباز کشته شده، با شنیدن همان اتهام علیه خودت، دیگر احساس امنیت نمی‌کنی.» او از منطقه تننکو فرار کرده و در سواره پناه گرفته است.

مانند اومارو، هزاران نفر به شهرهایی که امن‌تر به نظر می‌رسند پناه برده‌اند و حاصل یک عمر تلاش خود را رها کرده‌اند. همان امدادگر می‌گوید: «هر روستای متروکه، بخشی از حافظه جمعی ماست که از بین می‌رود. سنت‌های شفاهی، آداب و رسوم تدفین، جشن‌های کاشت و برداشت… همه این‌ها در سرزمینی که ترک می‌کنیم، مدفون می‌ماند.»

چه تعداد روستا در آستانه حذف شدن از نقشه قرار دارند؟ پاسخ به این سؤال دشوار است، به‌ویژه که با گسترش ناامنی، روند کوچ همچنان رو به افزایش است. «اداره کل توسعه اجتماعی مالی» در گزارشی که در مه ۲۰۲۴ منتشر کرد، از وجود بیش از ۷۰۰,۰۰۰ آواره داخلی خبر داد که بیشتر آن‌ها از مناطق شمالی و مرکزی کشور هستند.

بیشتر بخوانید: بورکینافاسو، مالی، نیجر: گزارش نشان می‌دهد ساحل مسئول ۵۱٪ از مرگ‌های ناشی از تروریسم جهانی در سال ۲۰۲۴ بوده است

فراتر از این تراژدی انسانی، کل ساختار سرزمینی مالی در معرض خطر فروپاشی قرار دارد. یک کارمند دولتی مستقر در منطقه تیمبوکتو می‌گوید: «وقتی یک بخش، نیمی از روستاهای خود را از دست می‌دهد، از نظر اداری دیگر کارآمدی ندارد.» در این مناطق که از کنترل دولت خارج هستند، گروه‌های JNIM و ISGS نظام‌های خود را، شامل ساختارهای حکومتی، شبکه‌های مالیاتی و دادگاه‌های موازی، برقرار می‌کنند.

ارتش مالی که در چندین جبهه علیه JNIM، ISGS و همچنین جنگجویان «جبهه آزادی‌بخش ازواد» (FLA) درگیر است، برای تأمین امنیت مناطق دورافتاده روستایی با چالش‌های جدی روبروست. با این حال، سوماگل هنوز امید خود را از دست نداده است. او به آرامی می‌گوید: «من کلیدهای خانه‌ام را نگه داشته‌ام. با خودم می‌گویم که روزی به داگوجی باز خواهم گشت و ما روستایمان را دوباره خواهیم ساخت.»